کمّو الجزائر ءِ بارو ءَ | یارمحمد یاری

الجزائر | فوٹو : ریگزار

 

  کمّو الجزائر ءِ بارو ءَ

                                                                                                   یارمحمد یاری 

الجزائر ءِ ماہرِ نفسیات فرانز فیننءَ ما درست زان ایں، آئی مدام وتی کتاب ءُ کتابکانی تہءَ نسل پرستی، نوآبادیاتی نظام، زورآورءِ زلم ءُ زوراکیءِ ھلاپءَ نبیس اِتگ، آ ایردستیں راجانی کندیلیں نبشتاکار اِنت، آئیءِ نبشتانکاں تہءَ درستیں تنگدستیں راجانی اکس گندگ کیت، آئی درائیں کتاب زلم ءُ زوراکیءِ آماچیں راجانی واستءَ سوگات اَنت، یک ھسابےءَ آ ندءِ دگنیائے پڑا ایردست ءُ تنگدستیں راجانی سروک ءُ رھشون اِنت

فرانز فینن ءِ نامداریں ءُ سک باش وانگ بوہوکیں کتاب (The Wretched of the earth) اِنت کہ آ اردو ءَ ھم رجانک کنگ بوتگ (افتادگانِ خاک) ئے نامءِ سرا زانگ بیت ءُ آئیءِ دگے کتابءِ (Black Skin and white mask) اِنت، بزاں کہ ( سیاہ ماسک ءُ اِسپیت رنگیں پوش) ھم باز وانگ بوتگ ءُ اَنگت وانگ بوگءَ اِنت۔

بلے ما مرچی الجیریا ءُ فرانز فینن ءِ جنگءِ کِسّہاں کاریں کہ الجزائر یا الجیریاءِ جنگ چتور بوتگ ءُ لس مھلوکءَ چتور زور آوریں فرانس بے سوب کتگ ءُ وتی سرزمینءَ چے چگل داتگ بزاں ما مرچی فرانز فینن نامداریں کتاب (A Dieing Colonialism) بزاں سامراج یا زور آور ءِ مرگءِ سرا کسانیں چمشانکے دَئیں۔

اے کتاب (A Dieing Colonialism) فرانز فیننءَ 1954ءَ جنگءِ نیامءَ نبیسیتگ- اے کتابءَ فینن وتی ءُ بازارے جنگءِ کِسّہہاں کاریت کہ وھدے الجزائر فرانس زور آور ءِ دستءِ چیرا بیت۔ اے کتابءِ تہءَ فینن زالبول ءُ ریڈُیو ءِ ہمراھی ءَ مرد ءُ لوگی یے، پِت ءُ چُکّی یے ءُ الجزائر ءِ یورپین اقلیت ( بزاں ھما دری راج کہ الجزائرءَ آباد بُوتگ آں) کِسّہانی کاریت۔

فینن نبشتہ کنت کہ عرب مُلکانی دُود ءُ ربیدگ چہ فرانس ءِ دُود ءُ ربیدگ ءَ چے تیوگ ءَ جُتا اِنت ءُ عربءِ دُود ءُ ربیدگ (بزاں کہ الجزائر ءِ دُود ءُ ربیدگ) فرانس زور آورءَ ھِچّ دوست نبوتگ- یک سامراجے ءِ مستریں زہنیت ہمیش اِنت کہ آ گلامیں راجانی دُود ءُ ربیدگ ءُ زبان ءَ ھچ دوست نَداریت ءُ آ اے جتائیں بجارءَ کتم کنگءِ وڑ وڑیں پندل سازیت ءُ ہمے لوٹیت کہ تنگدستیں راج ئِے سرا وتی زَبان ءُ دُود ءُ ربیدگ ءَ بموشیت بزاں نافذ بکن۔ الجزائر ھم ہمے identity endangermentءِ آماچ بوتگ بزاں آئیءِ پجار ھترہءِ دیمپان بوتگ۔

ھمے ڈولءَ فرانس ءَ بنداتءَ چے زالبول نشانگ کُت اَنت ءُ فرانس ءَ روچءِ یک نوکیں چالءِ چلاہینت ءُ زالبول ءُ مردینانی میانءَ تپاکی ءُ وت ما وت جنگ کنگءِ پندل سازیت۔ فرانس ءَ الجزائر ءِ جامنندیں زالبولانی گوْارءِ بُرکہ ژپگ بزاں دور کنگ ئے کوشست کُت ءُ زالبولاں گشگ بوت کہ شمارا مردیناں برکہءِ تہءَ بند کتگ ءُ ایوکہ لوگءِ چار دیواری بندیگ کتگ، شمارا اے دیمروئی دیگءَ نئیل اَنت، الجزائرءِ جنیناناں گشگ بوت کہ شما مئے بزاں فرانسءِ پوشاکءَ گوْارا بکن اِت، شما دیمروئیءِ سمیسراں سر بہ اِت ءُ دگنیائے وشیاں گند اِت۔

بلے الجزائر ءِ نندوکیں زالبولاں ھمے پوشاک جَنگ ئے واستءَ کارمرز کت آں۔ متلب کہ وھدے کہ زالبولاں اے پوشاک گوْارا کُتاں گڑا فرانس زور آور ءَ شکّ نبوت ءُ زالبولاں وتی پَرسانی تہءَ بمب ءُ تُوپک مان کُت ءُ دشمنءِ سر ارش کُت۔ بلے وھدے کہ فرانس سئیگ بُوت کہ زالبول چُش کنَگءَ اَنت کہ گُڑا پدا زالبول آں پدا بُرکہ گوْرا کُت آں بلے دومی نیمگءَ لس فیمنِسٹ ھست اَت کہ فرانس ءِ ھمے سیاسی پندلانی تہءَ پسّیتاں ءُ آیاں فرانس ءِ دُود ءُ ربیدگ منیتگ اَت ءُ وتی کُتگ اَت۔

زالبولانی واستءَ پہ جنگءَ بھر زورگ ءُ کار کنگ سک گران اَت۔ بلے انگتءَ پہ وتی راجءِ واستءَ آہاں وتارا پُشتءَ نداشت ءُ ایوکہ ندارگ نچارِت بلکہ مزنیں کچ ئےءَ زالبولاں FLN (Algerian National Liberation Front) ءَ بھر زرت ءُ وتی زند پہ راجءِ آجوئیءُ ندر کُت۔

یک جاگہ ئِے فینن نبشتہ کنت کہ فرانس زور آور ءِ تُرس ءُ بیمّ سک باز بیت وھدے کہ دانگءِ بیماری شنگ ءُ تالان بیت ءُ بازیں گوانڈل ءِ ھمے بیماری یے آماچ بنت، گُڑا فرانس ءِ نیمگءَ مُپتءَ دارو ءُ درمان دیگ بیت۔ یک رندے گونڈلانی الاج کنگءِ واستءَ دارو ءُ درمان ئے گاڑی کیت گڑا پِت وتی زھگءَ نئیل اَنت کہ درمان ءَ بوارنت۔ یکّے مَردے یک پت ئےءَ جُست گِیپت کہ تو چُش چیا کنگءَ اِت؟ گڑا پت پسّو دنت کہ "من وتی زھگءَ پمیشکہ نیلگءَ اُوں کہ آگاں منی زھگ اے دارواں بوارت، بوت کنت منی زھگ فرانسءِ وڑا مئے سرا زوراکی بکنت ءُ مارا بِجنت ءُ بُکْشیت۔"

بلے اِنچو زُلم ءُ زوراکیءِ بُرد ءَ اَبید فینن دگہ کِسّہ ءِ کاریت کہ:

فرانس ءِ پوجی یک رندے یک پنچ، شش سالی زھگءِ یے چمّانی کَلّہ آئی یے مات ءُ پِتءَ کُشیت ءُ فرانس ءِ پوجی زھگ ئے چمّاں پچ کنت کہ مات ءُ پِت ءِ کُوشءَ وتی چمّاں گوں بِچاریت تاکہ آ زھگءَ اے وئیل تا دیراں یات بِہ بیت۔ بلے وھدے زھگءَ جُست کنگ بیت کہ تو آزات بئے گڑا چی کنے؟ گڈا زھگ پسّہ دنت کہ اگاں "من آزات بِہ بئیں گُڑا یک فرانسءِ پوجی یے کَپ کَپ کنی۔"

فینن ریڈُیو ءِ بارو ءَ نبشتہ کنت کہ الجزائر ءَ وھدے کہ فرانس زور آور ءَ ریڈُیو مراگش ئے بندات کُت گُڈا فرانس بدیں زوراک ءَ جنگ کنُوکانی بارو ءَ بازیں پندَل سازیت۔ بلے وھدے FLN ریڈُیو ئے مراگش بِنا کُت گُڈا جنگ کنوک آں (Voice of Aljazira) ئے نام ءَ یک مراگش ءِ بنا کُت ءُ فرانس ءِ سرجمیں پندَل بےسوبیءِ آماچ کُت اَنت۔ ریڈُیو ءَ الجزائر ءِ تہءَ یک مزنیں کِرد ءِ پیلو کُتگ اَت۔ وھدے جنگ کنُوکیں مردماں ریڈُیو ئے پروگرام بنا کُت گُڑا الجزائر ئے جامنندیں مردماں ھمے مراگش ءُ جنگی کِسّہانی گوشدارگ ءَ گُشیں شدیگ بوت آں۔

زال ءُ مرد ئے کِسّہ ءِ فینن کاریت کہ وھدے جنگءِ جاورال سک نگیگ بنت۔ یک مرد ءِ (نام مصطفی) کِسّہ ءَ کاریت کہ مرد یک روچ ءِ پوجی چوکی ئے سرا دستی بمب ءِ دور دنت ءُ کیت لوگ ءَ وتی زال ءِ گُوما وپسیت- زال ریڈُیو ءِ سرا ہمے کِسّہ ءَ گوشداریت، وھدے سُھب کیت گڑا زال وتی مرد ءِ کِرّا ہمے کِسّہ ءَ کنت۔ ( آ وھدا زال ءَ نزانتگ اَت کہ آئی یے مرد جنگ ئے تہءَ ھوار اِنت)۔ پدا دگہ روچ ءِ وھدے کَشے لوگ ءَ فرانس بدیں زوراکیں پوجی یک مردم ءِ آوار جناں۔ گڑا ہما زال وتی مرد ءَ شِگان جَنت کہ " تئی کشءِ لوگءَ آس جمبور اِنت ءُ سُچگءَ انت بلے تو انگت واب اِت۔ متلب کہ الجزائر ءِ مردم اَنچو بھادر ءُ دلیر بوتگ اَنت کہ زالاں وت وتی مردین جَنگ ءَ دیم داتگ اَنت۔

فینن دگہ جاگہ ئےءَ نبشتہ کنت کہ وھدے FLN جار جَنت کہ جَنگ ءَ زالبول ھم آوار بُوت کُت کناں گڑا کیمپءَ زالبولانی مزنیں کتارءِ لگّیپت ءُ درائیں زالبول دُمب پہ دُمب بنت۔

نُو ما پِت ءُ چُک ئے کِسّہ ءَ کار ایں، فینن نبشتہ کنت کہ وھدے جنگ تْرند بیت گڑا ھر لوگ ءَ یک چُکّے جنگءِ واستا تیار بیت بلے باز برَگ ءَ پِت آں وتی زھگ پہ فرانس زور آورءِ گوما جنگ کنگءَ نیشتگ اَنت بلے ھمے زھگ آں جدءُجہد کُتگ ءُ وتی پِت ءُ مات دلجم کُتگ اَنت ءُ پدا راجءِ آجوئیءِ واستءَ جنگ ءَ بھر زرتگ۔ چوناہا الجزائرءِ زھگانی واستءَ پِت ءُ ماتانی سدک کنگ سک باز گران بوتگ بلے زھگانی واھشت ھنچو پکّا بوتگ کہ آیاں اے کار پہ وتی ایردستیں راج ئے رژنائیں بانداتءِ واستءَ گوں دل ءُ سِتک کُتگ۔

پہ عرب یا مسلمان زالبولانی واستءَ جنگ کنگ یک نہ وشیں ءُ نہ منوکیں رسم ئے۔ بلے وھدے گپ پہ راجءِ بدیں زوراکءَ کیت گُڑا الجزائر ءِ زالبوالاں دست ءُ پاد نہ داشتگ اَنت ءُ دیم پہ جنگءَ جاڑی بوتگ اَنت۔ فینن نبشتہ کنت کہ وھدے جنگ سک نازُرک بیت گڑا پِت آں وتی زھگ ءُ زالبول وت جنگءِ واستءَ جاڑی کُت اَنت ءُ اے یک اجکہ کنوک ایں گپّے کہ جنکیں زھگاں گوں وتی پِتءِ ھواریءَ بنجلاں بزاں کیمپاں ٹریننگ کُتگ۔ اگاں یک راجے چوں جنگ ءَ ساڑی بِہ بِیت گڑا آ آجو بوگءَ دیر نجنت۔

الجزائر ئے آجوئی ءِ واستءَ اِیوکا عرب آں جنگ نہ کُتگ، بلکیں یورپین اقلیت آں (بِزاں کہ دری مردم کہ الجزائر ءَ آباد بوتگ اَنت ءُ گیشترّ یہودی بوتگ اَنت) ھم آجوئی یے بھر بوتگ اَنت۔ یک زانتکارے وش گُشیت کہ پہ پہ راج ءِ دیمروئی ءِ واست ءَ کسانی کمیونٹیانی گوم ءَ ھمگرنچ بوگ الّمی اِنت، چُوش کہ الجزائر ئے مردماں کُتگ ءُ سوبمند بوتگ آں۔

ھمے وڑا یک صحافی یے الجزائر ءِ مردماناں جُست گیپت کہ شُما پہ نَگن ءِ واستءَ جنگ ءَ اِت؟

گڑا الجزائر ءِ مردم پسّو دَینت "کہ ما نَگن ئے واست ءَ ناں بلکیں انسانیت ءُ راج دوستی ءِ ھاترا جنگ کنگ ءَ اِنت ءُ نَگن ھم ھوار اِنت۔"

فرانس کبزاگیر ءَ وڑ وڑیں پندل الجزائر ئے لس مہلوکءِ گُوما سازِت بلے آ گڈیءَ بےسوبیءِ کنڈءَ کپت ءُ الجزائر آجو بُوت۔ اِے واستہ کہ الجزائر ءِ زالبول ءُ مردین آں وتی زَبانءِ دیمروئی ءُ راج ئے آجوئی ءِ واستءَ ءَ بازیں کُربانی دات۔ پمیشکہ پہ راج ءِ آجوئی ءِ واست ءَ تِپاکی ءُ کُربانی ھژدری اِنت۔

***