چِگرد پُل اِنت | شرف شادؔ

فوٹو : ریگزار

چِگرد پُل اِنت

شرف شادؔ

حنیف شریف،بلوچی زبانءِ اولی سرپءِ آزمانکاراں شُمار بیت۔ آئیءِ آزمانکانی اولی کتاب ’شپءَ کہ ہَور گواریت‘سال2008ءِ اگستءَ دیما اتکگ اَت۔ ’شپءَ کہ ہور گواریت‘ءَ ہواریں آزمانک بہ بنت یا چہ آئیءَ پیش تاکبند ءُُ ماہتاکاں چاپ بوتگیں،چہ آئیءِ آزمانکاں پدّر اِنت کہ لبزانک ساچگءَ،حنیف شریفءِ وتی یک جتائیں وڑءُُ پئیم ءُُ درشانداب ے، کسّہءَ پیش کنگءِ داب بہ بیت یا تکنیکءِ گچین کنگ یاکہ ردانی (جملہانی)ایرکنگءِ رہبند، کہ آ چہ بلوچی آزمانک ءِ رواج گپتگیں یاMain Streamرہبندءُُ دروشماں چٹ جتا اِنت۔ 

ہما چیز کہ ’شپءَ کہ ہور گواریت‘ءِ آزمانکاں چہ حنیف شریفءِ پیشی آزمانکاں جتا کنت ءُُ وت ماں وتءَ یکّے دومیءَ پیوست کنت آ اے آزمانکانی زاہری ءُُ باتنی چاگرد اِنت۔ اے کسّہانی درشاندابءِ تہاحنیف شریفءِ گیشّ اتگیں پگری ءُُ جزبگی ریچے چو ہورءَ رچان اِنت۔ سر زاہرءَ ہمے ہور ءُُ باتنی رنگءَ ہما جیڑگ کہ دراہیں کارست یکیں رہبندءَ حیال کنگءَ اَنت،ماں کتابءَ ہواریں دُراہیں آزمانکاں وت ماں وتءَ یکیں اوتاگءَ کماہان کننت۔ 

’شپءَ کہ ہور گواریت‘ءَ ہواریں ششیں آزمانکانی وانگ ءُُ ماں آہاں یک درچیں پگری ءُُ ازمی چاگردءَ ہمدپ بیّگءَ گندگءَ رند،منی دلءَ ہمے حیال اتکگ ات کہ گشئے اے آزمانک، آزمانک نہ اَنت، یک گدارےءِ شنگ اتگیں بہرے اَنت،اگاں حنیف شریفءَ کمّے جُہدءُُ جپا بہ کشّ اتیں گُڈا گوں ہمے نکاناں (Material)یک جوانیں گدارے نبشتہ کُت کُتگ ات۔ 

’شپءَ کہ ہور گواریت‘ءَ چٹ دو سال رند،بزاں 2010ءِ اگستءَ حنیف شریفءِ گدار ’چگرد پُل اِنت‘دیما اتکگ۔’چگرد پُل اِنت‘ ’شپءَ کہ ہور گواریت‘ ءِ درچ(تسلسل)گشگ بوت کنت۔ یکے وَ ہما درشاندابءِ سببءَ کہ آ گوں حنیف شریفءِ آزمانک ءُُ ردانک نویسیءَ یک کشءَ ہمگرنچ اِنت۔ دومی ہما چاگردءِ سببءَ کہ گدار ءُُ آزمانکانی گچینءِ تہا پیش کنگ بوتگ۔ یک دگہ سبب ے ایش ہم بوت کنت کہ دراہیں کارست،یک وڑیں چاگردےءَ، یک وڑیں جُنزےءِ تہا، یک وڑیں نفسیاتی گِر ءُُ ا  لِّانی درانگازیءَ کننت۔ 

بلوچی لبزانکءَ گدار نبشتہ کنگءِ روایت باز کم اِنت،بلے پدا ہم درشانداب، تکنیک ءُُ سرحالءِ حسابءَ ’چگرد پُلّ اِنت‘ءِ شُمار وتی کسانیں بالادءَ باوجود،داں انگتہ بلوچی زبانءَ چاپ بوتگیں جوان تریں گدارانی تہا بیت۔کسّہ ءِ شہار باز کسان(محدود) ءُُ سادگ اِنت۔کارستانی کار گیش اتگ اَنت۔ ہر کس کہ ہرچی کنگءَ اِنت۔ زانگءَ اِنت من چے کنگءَ یاں۔ہچ وڑیں چاگردی ءُُ تبزانتی مانگیشگانی جیڑہ نیست۔بُنکی کارست یک جُہد کارے۔آ وتی واب ءُُ واہگانی شوہازءَ ہما واقعات ءُُ تجربگاں گوزیت، گدارءِ بُنشت(پلاٹ)گوں ہمایاں رد ءُُ بند دیگ بوتگ۔ بُنی کارستءَ ابید اے دگہ کارست کہ دیما کاینت آکسّہءِ ہما پہناتاں پدّر کنگءِ جُہدءَ کننت کہ گوں مُبارکیءِ جُہدءَ ہمگرنچ اِنت۔آکُل یک انچیں جنگےءِ بہر اَنت کہ آہانی پجّارءِ جنگ اِنت۔

اگاں ’چگردپُل اِنت‘ءِ ڈب یا ساخت ءِ سرا چمشانک دیگ بہ بیت گُڈا ایشیءِ تہا ازمی ءُُ پگری حسابءَ بازیں نوکیں رہبند ءُُ رویّہ گندگ بنت۔اے گدارءِ کسّہ چو انچُنائیں گدارانی وڑا چاگردی اکس کشّی یا (سماجی دستاویزے) نہ اِنت کہ ماں آہانی تہا چاگردی وڑ ءُُ پئیمانی ستا کنگ بیت یا ایر جنئگ بنت۔گوں گیش اتگیں پلاٹےءَ واقعہ جہل ءُُ بُرز روان بنت۔کسان کسانیں واقعہانی تہا اناگہ مزنیں واقعہ یے دیما کیت۔اے وڑیں گدارانی تہا گیشتر گوں ھاسیں رہبندےءَ کارست گوں Typicalدروشمےءَ درآرگ بنت ءُُ آہانی تبزانتی ءُُ چاگردی رویہ تک ءُُ گیچن کنگ بنت۔ پَدا کسّہ ہم چو لس کسّہانی وڑا بندات بیّان، میانءَ گوزانءَ،آسرءَ نہ رسیت۔گشئے سرجمیں کسّہ حنیف شریفءَ وتی دیما ایر کُتگ ءُُ پدا وتی مکسدءِ چیز ابیدوہدءُُ جاہ (Time and Place)ءِ حیال دارگءَ درچنان کُتگ اَنت،  چریشیءَ ماں اے گدارءَ کسّہ گشیءِ بازیں نوک تریں رُحجان درا بوتگ اَنت۔ فلیش بیک، حیال ریچ ءُُ بازیں جاگہاں کسمانکی تکنیکاں ہم کار گرگ بوتگ۔ 

’چگرد پُل اِنت‘شش دَرانی تہا بہر کنگ بوتگ۔ ہر بہر گوں وتی جتائیں تکنیک ءُُ رنگےءَ کسّہءَ دیما بران کنت۔ اے وڑ کنگءَ گدارءِ سرحال ءُُ مانا ءِ تہا شاہیگانی اتکگ۔ گدارکارءَ شرّیءِ سرا موہ رستگ کہ آ گدارءِ دری(خارجی)ءُُ تہی(داخلی)بیانءَ گوں یکیں آسانیءَ کُت بکنت۔ 

’چگرد پُلّ اِنت‘یک جُنزےءِ کسّہ اِنت کہ ماں آئیءَ وہد، زلم ءُُ زوراکی، ابرمءِ زوراوری تران ءُُ باوست(Discuss)ءِ تہا نزّآرگ بوتگ اَنت۔دری چست ءُُ ایراں گوں ہمگرنچیں کسّہ یےءَ کہ آئیءِ دُراہیں مول ءُُ مُراد گوں یک مکسدےءَ بستگ اَنت، گدار نویس کارستانی مونولاگ(Monologue)ءِ سیونجءَ،آہانی باتنءَ ایرکپان کنت۔وتی ساچشتی واکءِ وسیلہءَ گدارءَ گوں گدار نویسیءِ نوکیں تکنیکاں ہمدپ کنان کنت۔ چہ اے جیڑگاں، کارستانی راجدپتری ءُُ ربیدگی پُژدر پدّر بیّگءِ ہواریءَ، ہما جاورانی تبزانتی اثرات کہ کہ چاگرد ءُُ نپر(فرد)ءِ سرا کپان اِنت،بیان بیگءَ اِنت۔ 

چہ ایشیءَ ابید حنیف شریفءَ وتی گدارءِ تہاابرمءُُ بنیادمءِ کشّاں چیلءِ دروشمے پیش دارگءِ جُہد کُتگ۔ گدارءِ نام ہم گوں ہمے سرحالءَ ہم گرنچ اِنت۔پُل بہارءِ مستاگ اِنت۔چگردءِ پُل بیگ بہارءِ نزّیک بیگءِ جار اِنت۔ بہار ابرمءِ مہربانیں دروشم اِنت۔ زندگیءِ تہا ہر چیزءِ دو دروشم بنت۔ یک گدارے کہ زندگیءَ بیان کنت، تہ لازم اِنت آ دوئیں رنگاں وتی ترانءِ سرحال بکنت۔ حنیف شریف یک وہدءِ کیاس گرےءِ بستارءَ چرے گپءَ جوانیءَ سرپد اِنت کہ زندگیءِ تہنا یک رُخے چارگ یا پیش دارگ ناتوامیں رویّہ یے گشگ بیت۔ زندگیءِ بابتءَ جوان تریں لیکہ ہمیش بیت کہ اے ہمہ گیر ءُُ جہانگیر اِنت۔اے بابتءَ انگریزیءِ نامداریں شاعر ورڈزورتھ (wordsworth)ءَ را ابرمءِ شاعرءِ گشگ بیت، بزاں ہما شاعر کہ آئیءِ دست ابرمءِ ارواہءِ سرا ایر اِنت بلے بازیں نگدکارانی گشگ اِنت کہ آئیءَ ابرمءِ بس یک رُخ یا نیمگے پیش داشتگ۔بزاں دیما شُتگیں یا (تہذیب یافتہ)رنگ وتی سرحال کُتگ، بلے راستی ایش اِنت کہ ابرمءِ یک مشکل ءُُ نامہربانیں رُخے ہم است کہ ترسناک ءُُ بیمناک اِنت۔ 

کہ ورڈزورتھ ءَ آئیءِ نیمگا دلگوش نہ داتگ بلے حنیف شریفءَ ابرمءِ اے دروشم نہ تہنا مار اتگ بلکیں جوانیں وڑےءَ آئیءِ عکس گیری کُتگ۔ یک شیواریں گدارکارےءِ بستارءَ آئیءَ زانتگ کہ آ زندگیءَ بیان کنگءَ اِنت۔ ہمے ہاترا ماں ’چگرد پُل اِنت‘ءِ تہاچگردءِ پُل بیگ ءُُ بہارءِ مستاگءِ ہمراہیءَ،ابرمءِ زوراکیءِ،ہورءِ گوارگءِ سببءَ کشکانی مُشکل بیگءِ،ءُُ کورانی ہار ءُُ ہیروپاں راہانی بند بیگءِ بیان ہم گندگ بیت۔ ماں اے گدارءَ جنگ،یاگی گری، بندیگیءُُ دراں ڈیہیءُُ وانڈہیءِ جاور اَنت۔ہوراِنت کہ جنگءِ چیدگءَ بدل بیت، کور اِنت کہ مرگءِ دروشمءَ دیما مانترّیت۔

منءَ گدارءِ اے چیز باز دوست بوت کہ کسّہ ہچ جاگہ روایتی رنگےءَ دیمءَ نئیت۔سرجمیں گدارءِ چاگردءِ تہا یک مزنیں جُنزےءِ،یا جنگےءِ جمبراں بستگ ءُُ ساہیل کُتگ۔ بلے اے ساہیل چو ہچ جاگہ بز نہ بیت کہ گدارءِ ازمی نازرکیاں کوردیم بہ کنت۔ ساچشتی حسابءَ ہم چارگ بہ بیت گُڈا ازم مُدام راستی ءُُ دلساچی سیمسراں اوشتگ ءُُ ساچگ بیت۔ازمءِ ساچگءِ وہدءَ اگاں یک جاگہ یے factیا راستی گیش بہ کپیت یا دلساچیFantacy،گُڈادوئیں صورتاں اے ازمکار ءِ شکست گشگ بیت۔ بلے’چگرد پُل انت‘ءِ تہاحنیف شریف یک انچیں گدارنویسےءِ دروشمءَ دیما کیت، کہ ہر چیز آئیءِ گرپتءَ اِنت۔ ندارگ سازی بہ بیت یا زُبان ءُُ بیان یا تکنیک۔ حنیف شریفءِ درشانداب وَ ہما اِنت کہ گوں آئیءِ آزمانک نویسیءُُ ردانکءَ گوں ہمگرنچ اِنت بلے لبزچین (Diction)نوکیں دروشمےءَ دیما اتکگ،زُبان کہ کارمرز کنگ بوتگ، آ گیشتر بلوچی اِنت۔ بلوچی ءَ چہ منی متلب اِنت گیشتر ذگر اِنت۔ زبانءِ اُستادیءَ کارمرز کنگءِ دروشم ایش اِنت کہ دُراہیں گال ءُُ حبر کارستانی چاگرد ءُُ تبزانتءَ ہمدپ بہ بنت۔اے چیز ماں اے گدارءَ پدرائیں وڑیےءَ گندگ بیت۔ بازیں جاگہاں،وَ انچیں لبز ہم آرگ بوتگ کہ نوکیں پسائندگ آہانی بابتءَ سرپد نہ اِنت، بلے حنیف شریفءَ گوں وتی پٹ ءُُ پولءَ درگیتکگ اَنت۔ کسہ گوں وش گُپتاریءَ زبانءُُ بیانءِ کنڈءُُ بیٹ ءُُ چوٹاں بُرّان داں آسرءَ سر بیت۔سادگیں گپّانی تہا ہم انچیں جُہلانکی آؤرتگ کہ معناءِ تہا معناآفرینی درابنت۔لبزانچش کار مرز بنت کہ چو شاعریءِ وڑا شررنگیءِ یک نوکیں جہانے آشکار بیت۔چہر ودی بنت، ءُُ تیوگیں مکسدءِ تہا چیدگ وتی سرا کشّان بنت۔بازیں چیزانی تفصیلات کہ بیان کنگ بنت گُڈا چہ آئیءَ ہمے پّدرا بیت کہ حنیف ءَ وتی گدارءِ نبشتہ کنگءَ پیش بازیں پٹ ءُُ پول کُتگ۔ ایشیءَ ابید کسّہءِ بیان کنگ ءِ وہدءَ آئیءِ درشاندابءِ تہا یک سنگین ایں تہہ داری ءُُ گواچن نبیسیءِ انچیں دروشمے ودی بوتگ، کہ وانوکءِ جوانیں وڑےءَ مُلمہ کنگءِ ہواریءَ انچیں چہرءُُ چیدگی دروشمےءَ اِنت کہ ماں آئیءَ نوک نوکیں امکاناتانی داب ءُُ شہار پدّرا بنت۔  اے گپءَ شکّ یے نیست کہ ماں اے گدارءِ تہا حنیف شریفءَ وتی ازمکاریءِ جوانتریں ساچشتی جوہرانی پدّرائی کُتگ۔ 

انچش کہ من پیشءَ نبشتگ اَت کہ ’چگرد پُلّ اِنت‘ءِ شش بہر اَنت۔ ہربہرے جتایک راجدپترےءِ،یک ربیدگےءِ ءُُ زندگیءِ یک بہرےءِ جہگیر اِنت، ششیں بہراں جتا بکن ئے،ہم گوں وتی بستارءَ یک انچیں آزمانکےءِ توانءَ دارَنت کہ جتا جتائیں وہدےءِ چاگردی ءُُ تبزانتی دروشمے درانگاز بکن اَنت۔اگاں دُراہیں دَر ہواریءَ نزّارگ بہ بنت گُڈا’چگرد پُل اِنت‘ ٹہیت کہ ماں آئیءَ یک جوان ءُُ معیاری ئیں گداریءِ دُراہیں شرّی کماتگ اَنت۔

٭٭٭