 |
| فوٹو : ریگزار |
نام اللہ بشک بُزدار،بلوچ قوم ءِ بُزدار قبیلہ ءِ چاکرانی ٹکّرا گوں گڈرایت(سیادی داریت)۔عمر ءَ تقریبا سی ءُُ پنچ سال(2004)۔نندجاہ فاضلہ کچھ کوہ سلیمان۔ابتداتئی تعلیم فاضلہ کچھ۔ نیامجی تعلیم تونسہ شریف ہائی اسکول۔میٹرک شہ رند مونگ سول انجینئرنگ انسٹیٹیوٹ ءَ شہ سول انجینئرنگ ءِ ڈپلومہ کثئی۔ پت ءِ نام محمد خان جمعدار(ریٹائرڈ)بلوچ لیوی،بلوچی کلاسیکل شاعری ءِ مزنیں درکے داریت۔ چاچایانی نام احمد ءِ (چرمین)عربی ءُُ فارسی ءُُ بلوچی زبان ءِ مزنیں زانتکار ءُُ کواسے اَت۔عبدالرحمٰن صوبیدار میجر (ریٹائرڈ) بلوچ لیوی محمود،پیربخش اے درائیں جلال کہول ءِ نام ءَ مشہور ات انت۔
ڈاڈا جلال ءُُ جلال کہول تونسہ شریف ءِ گدی نشین خواجگانی نزیکیں مرید اث ات۔ بزا ں اے انٹی سردار اث ات۔ بلے شہ دومی لوگ بانک ءَ۔اللہ بشک ءِ براث خدابخش اول سر ءَ سی ٹی ٹیچر،رند ءَ بائب تحصیلدار ءُُ تحصیلدار ءِ عہدہ داشت ئے۔ کوہ سلیمان ءَ ھمے عہدہ مزنیں عہدہ یے زانگ بیث۔
ڈپولمہ مہ کنغ ءَ شہ رند پہ روزگار ءِ شوھاز ءَ اللہ بشک بلوچستان ءَ آتکہ۔کوئٹہ،ژوب،ہندوباغ(موجودہ مسلم باغ)تربت مکران ءَ بطور سول سب انجینئر کار کت ئے(گوں اللہ بشک ءِ نزیخیں پجواری کوئٹہ ءِ نیام ءَ بیثہ) آ وقتی اللہ بشک ءِ براث ءَ کینسر ءِ موذی ئیں مرض بیثہ۔بازیں ہیلہاں ءُُ علاجاں دہ اے مرض ءَ ہچ جہل تری نہ کثہ۔
پدءَ 1979 ءَ ھمے مرض ءَ آخری کار بڑ تو خدا بشک موت ءِ لوگ ءَ رسائینتہ۔ اللہ بشک ءِ کھوفگے پرشتگ ءُُ کستریں برازتکانی باردہ آنہی ءِ ھمے پرشتگیں ءُُ نزوریں کھوفغانی سرا آتکہ۔آئی ءَ نوکری یلہ داتو پہ وتی کستریں برازتکانی گورسی ءَ لانک بستہ۔ کستریں سی کلاس ءِ ٹھیکداری شروع کثئی۔ بلے اے ٹھیکداری دہ آئی ءَ را ھچبر راس نہ آتکہ۔پرچے کہ زر ءُُ کلدارا نی کمی ءِ سوب ءَ ھمیش فائدگ ءِ ھند ءَ نقصان زُرتئی۔
اللہ بشک ءَ وتی اندار ءَ حساسیں مڑدمے داشت۔ھمے واستہ آئی ءَ سماجی شعور چہ چاگرد ءَ حاصل کثہ ءُُ سیاسی ءُُ سماجی جاورانی گوں جہلانکی ءَ مشاھدہ کثہ داں مزنیں وقتے ءَ آ سیاسی طور ءَ شہ پی پی پی ءِ نعرہاں متاثرات۔ بلے رند ءَ مکران ءَ بلوچ قومی تحریک ءِ کارمستراں گوں آئی ءَ نزیکی بیثہ تہ آ شہ بلوچ تحریک ءَ سک باز متاثر بیثہ۔
اللہ بشک کوہ سلیمان ءَ بلوچانی بزگی ءُُ لاچاری ءَ چہ دہ (ہم/اوں)باز دلپدرد ات ءُُ آھاں سیاسی ءُُ سماجی سمایے دیغ ءِ خاطر ءَ آئی ءَ 1967 ءِ کوہ سلیمان ءِ شہیدانی روچ منائینگ ءِ خاطرا ”ہفت دسمبر“ ءِ بنا ایر کت۔ اے روش ءَ کوہ سلیمان ءِ بلوچ ایوبی آمریت ءِ ءُُ ڈگارانی بند ءُُ بست ءِ خلاف ءَ وتی کریر (نفرت) ءِ اظہارکنگ ءَ پہ ”تھلہ تھوخ“ ءَ مُچ بیتگ انت۔ ءُُ یک مڑدے پدءَ جیل ءِ اندار ءَ شھید بوت۔”ہفت دسمبر“ ءِ اولی روش کوہ سلیمان ءِ ورنا ءُُ باشعوریں مردماں 1980 ءَ منائینگ ءُُ ”تھلہ تھوخ“ ءِ نام ”شہیدانی تھوخ“ایر کنگ بیثہ۔ نام رند ءَ ”ہفت دسمبر بلوچ“، ”ہفت دسمبر بلوچ موومنٹ“ایر کتگ شتگ کہ آ مرچی دہ کوہ سلیمان ءِ مزنیں علاقائی سیاسی قوتے زانگ بیت۔ وانوکانی دلچسپی ءِ خاطرءَ اے گپ ءَ دہ من کناں کہ کوہ سلیمان 1967 ءِ سُر پُرانی مستریں لیڈر دہ صدیق چاکرانی ات آ کہ اللہ بشک ءِ دیرایں ناکو زاتکے اَت۔رند ءَ سرکاری ایجنٹانی اشارہ ءَ آ کُشگ بیثہ۔
اللہ بشک ءِ سیاسی کارانی نیام ءَ گرمین بہر گرگ ءِ عمل ءِ سر ءَ دہ آئی ءِ اندر ءَ لک اِتگیں بزاں پوشیدہ ئیں شاعر ءِ اثرات۔”ھفت دسمبر“ ءِ چیدگ ءُُ نشان ءِ تختی ءِ سر ءَ اللہ بشک ءِ گوشتگیں اے شعر منی ھمے ٹونکے گواھی دنت کہ:
نشک جکھّ انت داں آمراں!باریں
کسے اوڑ بھنگے مئے پد ءَ سر گیڑت
اللہ بشک ءِ اندری شاعری ءَ را آئی ءِ شُداں،ڈُکھاّں،بے وقتیں گرانیں زمہ واریاں،پت ءُُ مات ءِ مشقلیں نادراھیاں، دوست ءُُ سنگتانی بے رُخی ءِ پھجیگ ءَ کوہ سلیمان ءِ مہلوک ءِ بزّگی ءُُ لاچاریاں،آھانی نازانتی ءُُ بے عملی ءَ دہ سکّ سِکین داثہ۔آوتی شاعری ءِ نیام ءَ ایشی ءِ برملا اظہار ءَ دہ جاہ پہ جاہ کنت۔پرچے کہ شاعری اصل ءَ وتی ذات ءِ حوالہ ءَ شہ جہان(سل،استمان،گیدیگ) ءِ یا جہان ءِ حوالہ ءَ شہ وتی ذات ءِ اظہار انت۔اِیشی ءِ نیام ءَ فرد، معاشرہ ءُُ چاگرد ھوار انت۔
مونجھ بنت یار ءِ مونجھ بنت ڈھی ءِ یہ شے ؔ آں
ترونگلی شاف انت۔ پھالوی پیلوش انت مناں ؔ
اللہ بشک ءِ شاعری ءِ نیام ءَ اے درائیں حوالہ موجود انت۔اللہ بشک ءِ اول سر ءَ اردو شاعری ءِ شونک داشت لیکن رند ءَ آئی ءَ من ءَ یک وقتے گوشتگ کہ ”فیض احمد فیض ءَ پد ءَ اردوی شاعری کنگ منی وسی ٹونکے نیست انت۔پمے حاطرءَ من اردو شاعری یلہ داثہ“ پد ءَ آئی ءَ بلوچی شاعری ءِ کشک گپت فیض ءِ اثر ءَ شہ اللہ بشک ءِ شاعری دہ محبت ءُُ انقلاب ءِ چاگرد ءَ چر ایت۔
کانی تئی مہر ءُُ انقلاب
باریں جدایا سنگت انت
پرماد وئیں زیدن ءِ مراد
پرماد دوئیں انت زندگی
اللہ بشک ءِ شاعری کوہ سلیمان ءِ ”واہی“ انت۔اے واہی آ وقت ءَ کنگ بیت کہ کسے سرءَ ڈُکھے ویلے،زار ھے بئیت یا دژمنے آئی ءِ لوگ ءَ رس ایت یا شادھی ءُُ میڑ و مُچی ءِ لوٹے ءِ واستہ مخلوق ءَ را خبر کنگی بیت یا مال ءُُ آدمی ءِ کھوڑی یے کنگی بیت یا ہوری لہڑی آفے ٹالگی یا ڈگاراں جنگی بیت۔ اے واہی کوہ سلیمان ءِ عوام ءِ چیہانٹ اَنت وشیں مجلس ءُُ کندکدین،زارھیں موتکے۔اے واھی مئے علامتے بزاں ”سمبل یے“ اے واھی ءِ نیام ءَ کوہ سلیمان ءِ مہلوک ءِ نند نیاد،ڈکھ سُکھ،میڑ مُچھی،نڑ ءُُ سُر ءُُ زیمل،نادراھانی سر ءَ جاگ پہرا کھوڑیاں گوں جُزگ،شادھانی چاپ ءُُ دھریس،مرک ءِ موتک،غرض ایش کہ درائیں دود ءُُ ربیدگ ھوار انت۔ھمے واستہ اللہ بشک بزدار ءِ شاعری ءِ نیام ءَ اے درائیں لوز گوں وتی حقیقی ئین معنیٰ ءَ موجود انت۔”لیلائیں وطن“ ءِ نیام ءَ ایشی ءِ اظہار پیلوی ءَ موجود اِنت۔
مئیں لیلائیں وطن مونجھاں سوتکگ
نے جان ءَ ھونے انت
نے انٹرس یے چشمگاں
نے ھڈان مژگے انت
بس لاشوں زیندگیں
دستان ءَ مَلوں
تئی پچاراں کنوں
اشکاراں بھروں
اللہ بشک بزدار کوہ سلیمان ءِ پواد،کھور،سابست،تھل ءُُ دل ءُُ جیذ ءُُ میتگ ءُُ گٹھ ءُُ کولہراں گوں دہ بے انتہا پیار اِنت۔
تئی کھور ہیلانی سبیل
تئی تھل وہاوانی گمان
تئی کشک شونکانی دلیل
سابست مستانی مراد
اوبندر ءِ مستیں پواد
ھچی مواتئی عاشقاں
تئی تھل تھلان ءُُ بڑزگاں
بیوشتہ مدامیگیں بہار
اللہ بشک دوست ءِ بزگی ءَ را گوں وطن ءِ بزگی ءَ گھاڑت (تشبیہ)دنت۔
تراگھاڑت وطن ءِ کیت امل ماھیں
تئی صورت ماھوگ ءَ گپتگ غریبی ءِ
وطن مئے ایملاں زُڑتگ نازانتی ءِ
پمے خاطرءَ زیند ءِ حقانی لوٹھ بشک ءِ ایمان انت۔
ماانسانوں اے فرش سرءَ
ماھرکس زیند ءِ حق لوٹھوں
اے ٹونک ملامی ٹونکے نہ انت
نے ھست شگانے زا انت
اللہ بشک پہ وطن ءِ زیبائی ءَ ھیل وندانت
نرمگیں ماھیکاں
روخ بیتیں نواں
نوخ بیتیں نواں
زیبداریں وطن
مئے مہہ ءُُ کلکشان
آئی ءَ را اے دہ یقین اِنت کہ
دوزا ٹھیٹرغ ژلینگ ایت۔ڈیہی توار
مازاناں تھاشین انت دل رشوکیں سوار
دھیرواں دات گھیں ناڑی ءِ دست ءِ دار
نیں شفاں بُڑز بنت عاشقانی ازار
مئی وطن کس نہ باڑ تئی وطن کس نہ باڑ مئے وطن کس نہ باڑ شعری ادب ءِ واستہ اے ضروری انت کہ آ معروضی راستیانی اظہار ءَ بہ کنت۔اے معروضی راستی راج ءُُ تمنانی نیام ءَ پیداک بیوکیں ءُُ پُرشوکیں عہدی فکر ءُُ مسئلان ءَ وتی اندرءَ جاہ دنت۔ نظم ءِ صنف شعری ادب ءِ نیام ءَ چوشیں صنفے کہ آئی ءِ تہ ءَ ہر ڈولیں مضمون ھندگپت کن انت۔ پمشکا اللہ بشک ءَ نظم ءِ میدان ءِ نیام ءَ وتی فکر ءِ بورتھاشینتگ انت ءُُ آزاتیں نظم ءِ آزاتیں میدان گشین کت ئے۔ کوہ سلیمان ءِ کلاسیکل شعری ادب ءِ نیام ءَ ”دستانک“ ءُُ”ڈیہی“ ءَ شہ ابید واجہ مومن بُزدار ءُُ واجہ اسحق بزادر ءَ غزل گوشتگنت بلے کوہ سلیمان ءِ بلوچی شاعری ءِ نیام ءَ نظم ءِ اسل تصور نیست انت۔بلوچی زوان ءُُ ادب ءِ نیام ءَ اللہ بشک ءِ اے شعری مجموعہ بزاں ”ھشکیں رَکھ سَوّز بنت“ ردراتکی بلوچی ءِ مزنیں مڈّی یے ھوار کنت ءُُ اے بلوچی شعری ادب ءِ لاپ ءَ باز مزنیں دیمروئی ءُُ گیشتریں انت پرچے کہ اللہ بشک ءَ کوہ سلیمان ءِ زیبائیں لوزانی ءُُ ڈکشن ءِ گیشتریں بہرے وتی شاعری ءِ لاپ ءَ ھند داثہ۔ ھمے سوب انت کہ اللہ بشک ءِ شاعری وتی نیامگ ءَ یک ایکھویں اسلوبے دار ایت ءُُ آئی ءِ لہجہ دہ ایکھوینے۔اے ھوَر (ھبر) ءَ دہ بلوچی ادب ءَ را مزنیں بھاگوندی یے داثہ کہ نظم ءِ نیام ءَ اے رنگیں تجربہ لکھوکانی واستہ نہ ایوک ءَ مزنیں سکینے بلکیں نوکیں راھبندے دہ ھست انت۔لوزانی نوکیں ترکیب روش روزینی لوز ءُُ محاورہ دہ اللہ بشک ءِ شعرانی تہ ءَ چو مدرکانی ڈول ءَ پواسغ ءَ انت۔
”وھشی“،”انقلاب“ ءِ ڈولیں نظم ایشی ءِ مستریں مثال انت۔ڈیوانی گیمرگ،ترندیں گواتانی نیام ءَ نیم بالی، مستیں زُلفانی ساءِ شیر ءَ چاپ دھریس ءُُ دومی سیمی بازی مثال انت ئے۔
اللہ بشک بلوچی شاعری ءِ نیام ءَ آزات جمالدینی،گل خاں نصیرؔ ءُُ اشرف سربازی ءَ شہ دہ باز متاثر انت۔”من نیکیں دلاں دار ات“ واجہ آزات ءِ اے نظم ءِ اثر ءِ شیر ءَ معلوم بیت۔”گھیں پدریچ ورنایاں چو قرآن ءَ بہ پہریز اِت مئے یات ءُُ یاتگیری ءَ ”گھیں شاعر“ میر گل خان نصیرؔ ءِ نام ءَ اللہ بشک ءِ عقیدت ءِ نشان انت۔ معلوم بیت کہ اشرف سربازی ءِ نظم ”اوبرکسٹس ءِ بُرزیں چنال“ ءِ اثر ءِ شیر ءَ اللہ بشک بزدار ءَ ”اوبندر ءِ شاگیں پواد“ لکھ اِتگءُُ ایشی ءِ سجر دہ ھما انت کہ واجہ سربازی ءَ درت(کارمرز)اِثہ۔
چوکہ من پیش ءَ گوشتگ کہ اللہ بشک ءِ شاعری ءِ CONTENT معلوم کنگ ءِ واستہ اے ضروری اِنت کہ آ کوہ سلیمان ءِ سماجی ءُُ سیاسی زیند ئے دہ بہ چار ایت۔انگریزی سامراج ءِ دزگیری ءَ شہ رند ءَ کوہ سلیمان ءِ عوام ءِ قسمتانی فیصلہ یا وا انگریز حاکماں کت یا آھانی جوڑ ینتگیں سردار ءُُ میر ءُُ معتبر ءُُ خان بہادراں۔پنجاہ ءِ دھائی ءِ نیام ءَ کوہ سلیمان ءَ را گوں یک برے و سلہٹ ءُُ چٹاگانگ ءِ کوہی علاقہاں گوں گاڈ ایر اتگ شتگ ءُُ ایشی ءِ نام EXCLUDED AREA ایر کنگ بیثہ۔رند ءَ ایشی ءَ را نوابانی رزاوندی ءَ پنجاپ ءَ گوں ھوار کنگ بیثہ۔ شہ ھما دور ءَ بگرداں مروشی مئے کوہ سلیمان ءِ اُلس شہ پیش ءَ اگہ دہ زیات سیاسی ءُُ سماجی زیند ءِ یکے نہ ختم بیوکیں شیطانی چکرے ءَ ما تراتگ انت۔”تانوکی رُدگ ءِ زیمرے“ ءِ نیام ءَ اللہ بشک ایشی ءِ اظہار چوش کنت۔
دیری
سری
بہا گپتگیں زراں شدیکیں لنگھڑیں
کھڑدے مڑاں
بازیں گون ہیل ءُُ اٹکلاں
مئے قسمتانی دفتراں
لوزے نوشتگ بے دھریں
(بے باوری)
اللہ بشک ءِ شاعری ءِ نیام ءَ ڈکھ،ویل،بھوگ،لنگڑی،تھنسوی،پُژدری،گرمیں لیوار،ڈولیں سمبلی (چیدگ) کوہ سلیمان ءِ مہلوک ءِ زند ءِ جاورانی نمائندگی کن انت کہ اودءَ زیند ءِ ھچ ضرورت نہ رسیت۔ من ءَ یاد اِنت کہ ما کسان اتوں ءُُ ما اسکول ءَ وانگ ءَ شُتوں۔مئے جر درتگ ات اَنت۔بازیں چُک لاپ ءَ لنگڑ ات اَنت ءُُ آھاں شہ دومیگ ءَ زمب لوٹ ات۔
اللہ بشک ءِ زیند ءِ مزنیں وقتے ھمود ءَ گوستگ ءُُ آئی ءَ را اے جاورانی معلوم انت۔ھمے واستہ آئی ءِ شعرانی لاف ءَ ایشی ءِ بازیں زیبائیں عکاسی یے موجود انت۔
ما ھسرکس ڈولے پنڈوخوں
کسے مارنگ ءِ بالاد ءِ
کسے مازیند ءِ پنڈوخوں
کسے دید سوالی مہرانی
مئے دست سوالی زمبے ءِ
مئے ڈیل سوالی جرّانی
کوہ سلیمان ءِ مہلوک ءِ سرا سرداری ءُُ ڈیرہ شاہی نظام ءَ پروشوکیں فیوڈالی نظام ءَ وتی اثر(سان) پرینتگ انت۔ اُلس ءِ نیام ءَ بے ایمانی،مایوسی(دلپروشی)،جوفو،بے مہری ءُُ لاتعلقی ءِ یا بیگانگی ءِ نفسیات یے ٹہ اثہ(ٹہتگ)۔
ایذا کس نہ انت وتی جوفویے ءَ سوا(ایذا:اِدا)
ایذا زیمرو شیں گوں زراں شل انت
ایذا خیرات ءِ نام ءَ دروہ بہر بیت
ایذا جی جان ءَ مہر ءُُ گنوکی گوش انت
شیذا ءَ ھچ راہ ھما منزلاں سر نہ گیڑیت(شیذا:شیدا،دیوانگ)
(کہ) اودا ماں تئی مرادانی ڈیوا بل انت(ڈیوا:چراگ)
اللہ بشک چوشیں نفسیاتی پیچیدگیانی دہ نشاندہی کنت،
دل یہ نیلیں زِرے
لال دست ءَ گرئے
ایشی جُہلانکیاں
من رواں گارباں
وخت ءِ وشیں سمین لولی انت گوانزگ انت
ساونڈانی جُڑ انت
کانی انت زیمر اَنت
بلے ایشی ءِ دومی دیم ایش انت کہ:
وخت یے گٹھیں گرے
کولہرے زامرے
ساڑتھیں بورے(ساڑتھیں:سارتیں)
پھالوے ترونگل یے
مارا پیلوشت ئے
مارا بوڈالت ئے
دل یہ نیلیں زِریے(یہ:یک)
باریں چوں بُجھ اِت ئے(بُجھ اِت ئے:بوتک یے)
فیض احمد فیض ءَ ترقی پسند ادب ءِ باروا گوشتہ کہ ایشی ءِ اولی فرض ایش انت کہ آ کلچر ءِ دیمروئی ءِ نیام ءَ مدت کنت۔دومی ایش انت کہ سماجی اقداران ءَ ترتیب دنت ءُُ صیح اقداراں دیم ءَ بارت ءُُ سیمی ایشان ءَ پہ عوام ءِ دست ءَ آرگ ءَ آسان کنت۔اے ھما وقت ءَ بیت کنت کہ درائیں سماجی نظامءَ را بدل کنگ ءَ بروت۔ازمکار ھمے سماجی مسائلاں ءُُ آھانی ھل کنگ ءِ باروءَ وتی طریقہ گوں اشارتاں کنت ءُُ مھلوک ءَ را چوشیں سیکنے دات کہ آھانی اندر ءَ ایشانی ھل کنگ ءِ یک خواھش ءُُ ارمانے پیدا بیت۔
اللہ بشک اُلس ءِ وسائلانی لوٹ مار ءَ زانتکار ءُُ دلپدرد اِنت۔بلوچستان ءُُ کوہ سلیمان ءِ پراہ و دراجیں معدنی پٹی دریں دستانی بندی انت ءُُ ایشی نپ ءِ نیام ءَ مہلوک ءَ را ھچ بر ءَ ھوار کنگ ءَ
َ روگ ءَ نہ اِنت۔مہلوک وتی وسائلانی بے بہری ءِ سوب ءَ شہ غداو ءَ گرفتار اَنت۔
اللہ بشک وتی زانت ءُُ دڑد گوں ازمکاری ءَ رسائینگ ءِ ھیل ءَ کنگا انت۔
اے دور ءِ مردم نپ ءُُ سود ءِ درائیں زانت ءَ شہ بہر وند انت،(بہرمند انت)
ویت شے ھاں شہ نھیل عاجز
سوال پنڈگ
گیوریں دستانی ھیل وندی
شد ءِ عذواوانی بھوگ ءُُ ویل ءِ
کے ءَ را کل نہ انت؟
کے ءَ سما نہ انت؟
Post a Comment