عطا شاد کار گالاں چوں کار بندیت | تاج بلوچ

فوٹو : ریگزار

عطا شادءِ کِرّا چوناہا وَ گیشتری شئیرانی تہا نامگال سک باز گیشتر اِنت چہ کار گالاں۔بلے اے لچہ (سہکندن)کہ اے وہدی مئے  (یا منی)بنگپ اِنت، اے وہدی اشی ءِ کار گالانی سرا لبجگ لوٹاں۔

سک باز وہدا پیسر، ہیران ہما وہدا بوتاں وہدے دیست کہ ہما مردم کہ عام صورت ءَ عطا ءِ شائری ءِ ”تہر“ ءَ (گرانیں شائری، بہ گُپت ء ھمایاں) چو ہبناک ہم نہ اَنت، بلے عطا ء ءِ اے لچہ ءَ یک کِرّ کت نہ کننت۔ چیا؟

بلوچی ”آشوبی شائری“ ءِ ہر وہد ا کہ لڑے جوڑ کنگ بیت، تہ اے لچہ ءَ ابید کپی بیت، یک سوبے و َ ایش اِنت کہ اے لچہ ”مزاحمتی لچہ“ یے، بلے عطاء ءِ اے رنگین شئیر و َ باز اَنت، اِندگرانی نام چیا گِرگ نہ بیت، یا کم گرگ بیت، وہدے کہ اے لچہ درُستاں گیش دیما کئیت؟

بلکیں آ مردمانی (ہر کسی چارگ ءِ وتی نظرے بیت)دوستیگیں لچہ تہنا ہمیش اِنت، بلے من وت مُدام کہ اے لچہ ءَ واناں، چیا تہا ایر روان کنت؟ اے لچہ ہمک رَندا وانگ ءَ نوک اِنت چیا؟ اے لچہ ءِ ”اثر انگیزی“ چیا کم نہ بیت؟اے لچہ کَوہن چیا ترّگ ءَ نہ اِنت(منی وتی کِرّا)؟

ہر یک بندے وانان ءُُ اوشتاں کناں، لبزاں یک یک کنان کناں، چاران کناں۔انوں مانہ ءِ یک درے بوجیت، دمانے ءَ رند دگہ دَرے پچ کنت۔دمانے ءَ رَند مانہ ءِ یک درے بند کنت، دگہ درے شِنگینیت۔

دل ءَ گشت، نوٹس نبشتہ بکناں، بلکیں دلجمتر بباں۔ نبشتہ کنان ءَ ہمینکس فائل جوڑ بوت اَنت کہ نوں و َ گوں منی جندءَ ہم اے نزّآرگ نہ بنت۔ بلے ناچاری ءَ یک راہے بوتگ (منی ہیال ءَ)، اے لچہ ءِ کار گال۔جی ھؤ، کار گال کہ ہمک درانگاز ءِ تہا ”کارے ءِ یا ایکشن ءُُ ایونٹ“ ءِ نشانی اِنت۔ 

اے 43رِد (مصرعہ) ءِ لچہ ءِ تہا ہم چہ 120ءَ گیش نامگال اَنت، بلے منا اے لچہ ءِ کار گال مدام چونڈنت۔سک دیر اِنت ہمے لچہ ءِ کار گال ءَ کارگالانی دروشم منا جنجال کنگا انت، روچے مانہ ءِ یک نوکیں درے پچ کننت ءُُ یکے بند کننت، برے مانہ ءِ در ردان کننت ءُُ شم پہ شمگ سر کشگ ءِ سکین ءَ دینت۔چد ءُُ پیش کہ اے لچہ ءِ ہمے ساہتءَ پچ کتگیں در پدا وتا بند بکنت ءُُ گیش تکانسر بکنت، اے چاریں دانکاں نبشتہ کناں، دا ں وتی جند ءِ واستاعطا پجاری ءِ راہ ءُُ درے شوہازِت بکناں۔

من چونکہ لبزانکی شرگداری ءِ مردم نیاں، جہد کناں کہ لچہ ءِ تہا گیشیں ایر کپگ ءِ جہد ءَ مکناں، تنہا ہما کار (عمل، ایکشن، وار دات) کہ اے لچہ ءِ اسر انگیزی ءُُ دل ءَ ایر کپگ ءِ ارواہ اَنت (منی نِزّءَ)، ہما در ءُُ دریگاں کار بداراں۔

ءُُ (پیسر ءَ اے لچہ ءِ جندءَ گند(لچہ ء ِ رِداں  پہ متلبے نمبر جنگ ءَ آں 

ساہ کند ن

(1) ساہ کندن ءِ چم پچی ءُُ بیوانکی ءَ اَست اِنت زُبان

(2)چمے بہ بیت پہ گندگ ءَ 

(3)گوشے بہ بیت پہ اَشکنگ 

(4)امبروزءِ گران باہندیں آشوب عاقبت اوبادگاں پہ ساعت انت

(5)ساپ کند ن ءِ 

(6)گندنت ءُُ بے روک اَنت چم 

(7)کرّاَنت بلے گوش اِشکننت 

(8)ساہ انت ءُُ بیگواہ انت زند

(9)گند قہر ءُُ مہر ءِ آدمی گستائی ءَ أت ء

(10)ارواہ ءِ چیہانٹاں سر ءَ زُرتگ جہا ں 

(11)کرّ اَنت تئی گوش ءُُ منی گُوش ءُُ منی گُنگ اِنت زُباں من

(12)تو چو بدل زُرتیں زبان ءِ منّت ءَ بے باور ئے 

(13)من چو زمین جمبانی قہریں نیّتءَ پیداوراں 

(14)تو پہ سگاراں گپتگیں کوٹ ءُُ کلاتاں گلئے 

(15)من پہ پتی میراث ءُُ ماتیں گلزمین ءَ تلوساں 

(16)من آدم ءِ اوبادگاں 

(17)مہرانی حقّیں وارثاں 

(18)راستے کہ تئی سوب ءَ من ءَ مرگی کتہ 

(19)شاتے کہ تئی زوراکی ءَ مرچی پدا، زند ءِ یلیں بچّے جتہ 

(20)بچّ آجوئی 

(21)بچّ ایمنی  

(22)بچّ گلزمین ءِ دید گء ِ زرد ءِ مُراد 

(23)بچّ غم جتیں بنی آدم ءِ رکینگ ءِ جہد ءِ مراد 

(24)بچّ دیر ماتیں شادہ ءِ شوہازگ ءِ مزد ہ ءِ مراد 

 (25)بچّ زند ءِ مہر ءِ مجّتی ارمان

(26)مستاگی عذاب ءِ آسر ءِ 

(27)تو پہ سرانی گڈّگ ءَ زند ءِ خیالان ءَ کُشئے

 (28)پہ سِندگ ءَ داشت کنئے  پُل ءَ پہ بوہ تالانیءَ!!

(29)مرک ءَ منی لوٹئے، تہ ارواہ ءَ بکش 

(30)کوش ءَ منی باڑائے، مہرءِ واہگاں پاہو بدئے 

(31)بیگواہی ءَ زہرے بکن رُژن ء َمنیگءَ ایر جیگ 

(32)زانت ءَ بکن تیر ءِ نشان 

(33)من پہ مرگ گار نہ باں 

 (34)مہراں کہ آوار نہ باں 

(35)داں عاقبت است انت منی گامانی رند 

(36)دساں زند بیت روک انت منی حونانی لیک 

(37)من مرُتگاں، تو ھم مرئے 

(38)تو زندگ ئے، من زندگاں 

(39)ساہ کندن ءِ چم پاچی ءَ بیوانکی ءَ است انت زبان 

 (40)چمے بہ بیت پہ گندگ ءَ 

(41)گوشے بہ بیت پہ اشکنگ 

 (42)امبروز ءِ گراں باہندیں آشوب عاقبت اوبادگاں پہ ساہت انت

 (43)ساہ کندن ءِ 

 نوں اے لچہ ءِ کار گالانی جنداں گچین کن ءُُ یک کِرّ کن،

 ”گندگ، اشکنگ، گندنت، اشکننت، گند، سر ءَ زرتگ، تلوساپرتگاں، مرگی کتہ، جتہ، رکینگ، شوہازگ، گڈّگ، کُشئے، سِندگ، داشت کنئے، بکش، باڑائے، پاہو بدئے، بکن ایر جیگ، بکن تیر ءِ نشان، مرتگاں، مرئے، گندگ  اشکنگ“

اے درہیں کارگالانی سرا اے یکیں نبشتانک ءِ تہا ہبر و َ بلکیں بوت بکنت،بلے  سک گران بیت، ءُُ من نہ لوٹاں کہ منی گنوکی شمئے گران کیمتیں وہد ا زوال بکنت، پمشا اشاں ہم بہر کنگ لوٹاں اے رَندی تہنا بنکار گالانی سرا گوں وتا، نبشتہی دروشم ءَ جیڑاں۔ 

 بنکار گال، گندگ، اِشکنگ، رکینگ، شوہازگ، گڈگ، سِندگ، گندگ، اِشکنگ“ ہمے رِد ءُُ بند آتکگ اَنت اے لچہ ءِ تہا۔

بنکار گال، یک کارگالے ءِ بُنی دروشم اِنت کہ انگتہ ہچ رنگءَ ترّینگ نہ بوتہ۔ اشی ءِ نشانی وَ(گیشتر) کار گال ءِ انّیگیں، آوکیں زمانگ ءِ روتگ ءِ گڈسرا ”اَگ“ ءِ توار اِنت، چو کہ ”روگ‘‘ (رکشانی گالوار ءَ کار گال ءِ گوست روتگ (پاسٹ اسٹِم) ءِ گُڈسرا ”تِن“ پر کنگ بیت، چوکہ ”رَپتن“۔ بُنکار گال، گشت کنئے کہ کارے ءِ نام اِنت۔

اشانی کارگر (فاعل) نشان نہ اِنت۔ چو کہ ”گندئے“ ءِ ”ئے“ ہمے پدّر کنت کہ پہ دیم ءِ یک کس ءَ گشگ بوگا اِنت، ”گندان“ ءِ ”آں“ پدر کنت کہ ”من“ ءِ ہبر بوگا اِنت، ”گندیت“ ءِ ”ایت“ ہمے پدر کنت کہ ”سیمی یک کس (تھرڈ پرسن سنگولر)“ ءِ ہبر بوگا اِنت۔ بلے کارگالانی بندری دروشم کہ انگریزی ءَ ”انفنیٹیو گشگ بیت ءُُ بلوچی ءَ بنکار گال، اشی  ءِ نشانی ماں بلوچی ءَ (عام صورتءَ)، ہمے ”نگ“ اِنت کہ کار گال ءِ ریشگ (اسٹِم)ءَ چسپیت۔

اے لچہ ءِ تہا کار گالانی اے کالب (فارم) ءِ ہساب ءَ وّ اے کارگالانی کار زَد (مفوعل) ہم نشان نہ انت، ہالانکہ اے کارگالانی جند، کارگالانی ہما لڑ ءَ اَنت کہ اشان ءَ ہر وہد ا تچکیں کار زَد (ڈائر یکٹ ابجکٹ) ہست بیت۔”گندگ، اِشکنگ، رکّینگ، شوہازگ، گڈُگ، سندگ، بوتالانی“درست ہما کارگال اَنت کہ اشانی کار یا ایکشن ءِ آسر تچک ءَ کار زَد ءِ سر بیت، ”گندگ“ ءِ عمل لبز وت پدّر کنت کہ دیما کار زَد (مفعول) بست۔ ”سند گ“ ءِ کار گال تچک ءَ یک چیزے پدّر کنت پہ سندگ ءِ واستا۔ بازیں چشیں کارگال ہست کہ پراہاں کارزَد (مفعول)الّم  نہ بیت، چو کہ ”کَندگ، گردگ“ ءُُ دگہ بازیں۔

عطا ء ِ سہکندن ءِ اے سرجمیں بنکار گال ”ٹرانز یٹیو وَرب“ اَنت، بلے بنکار گالانی دروشم ءِ کارمرز ءِ سوب ءَ اے لچہ ءِ تہا کار گالانی (مفعول)ءِ ہچ زکرے نیست۔ ٹرا نز یٹیو کار گال ءِ اَسَرباز اِنت اے واستا کہ اشی ءِ ”زَد (ڈک یا اسر)تچک اِنت، کار زَد ءِ نشون نہ  دیگ ءِ سوب ءَ اشی ءِ زَد ءِ جند پَچ زکرے نیست۔ ٹرانز یٹیویں کار گال ءِ اسر باز اِنت اے واستا کہ اشی ءِ”زَد (ڈک یا اسر) تچک اِنت، کار زَد ءِ نشون نہ دیگ ءِ سوب ءَ اشی ءِ زَد ءِ جند پچ (اوپن) اِنت تہ اشی ءِ زَد ءِ رَس (رینج)ودّان کنت۔یک جاگہے نہ رسیت ءُُ آسر نہ بیت، بنکار گالی دروشم، اے کارءِ یا ایکشن ءِ جند اسَر (ایفکٹ) ءَ ہم دُور رَس (یا انڈلس) کنگا اِنت، اے کار ءَ مسلسل کنگ ء اِنت۔ اوشتگ ءَ نیلگا اِنت۔

اے کار گال سے  جُتک اَنت کہ جُتکیءَ اتکگ اَنت۔ ”جُتک“ من اشان ءَ اشانی کار مرزی جاہ یا پلیٹ فارم ءِ سوب ءَ گشگا آں، کہ اشانی سرا گیشترہبر جہلی سِتراں بیت،

گندگ، اِشکنگ“ ہر دو ہِس ءِ کار اَنت۔ گندگ ءِ واستا تہنا چمانی پچ بوگ بس اِنت، پہ اشککنگ ءَ تہنا یک چیزے بس اِنت کہ گوش کرّ مہ بنت۔ گندگ ءِ”کار“ ءِ تہا جہد کنگ مان نہ اِنت، تو جہد کنگ ءَ ابید ہم دیست کنئے، گندگ ءِ کار ءِ تہا وہدے جہد مان بیت تہ ”چارگ“ جوڑ بیت، ءُُ”اشکنگ“ہم انچوش اِنت، ہچ جہد پکار نہ اِنت، ”اشکنگ“ ءِ کار ءِ تہا اگاں جہد ءَ ھوار بکنئے تہ ”گوشدارگ“ گشگ بیت۔

مردم ءِ ہسانی اولی بنیادی چیز ہم ”بلوچی ہساب“ءَ  ہمیش اَنت۔ تام، بو، دَز جنگ ءُُ مارگ وَ رَندی چیز اَنت۔ بے ہس ءِ واستا مدام ”کرّءُُ کور“ ءِ لبز پہ مانہے کارمرزگ بنت۔اے دوئیں کار گالانی کارمَرز ڈومین یا پلیٹ فارم انسانی ہِس اِنت۔

اے ہر دُکیں کار (ایکشن)، تنہا یک چیزے ءَ گوں بنت، آایش کہ مردم بے ہِس مہ بیت، سِنگ مہ بیت، چہ وتی چپ ءُُ چاگرد ءِ جہان ءَ بے تالوک مہ بیت۔

بنکار گالانی دومی جُتک ءِ ڈومین چاگردی عمل اِنت، ”پہ زانت چیزے کنگ“ ءَ گوں بندوکیں کار گال اَنت۔ ”رکّینگ“ ءُُ ”شوہازگ“۔ ہر دو عقلی کار اَنت (وتی من ّءَ)۔ رکّینگءِ عمل چہ یک خطرہے ءَ بیت، خطرہ یا بیم ءُُ ترس ءَ گندئے، مارئے، آئیءِ تاوان دیگ ءِ راہ ءَ بند کنئے، گڑا چیزے رکینت کنئے۔ ”شوہازگ“ ہم انچیں کارے کہ ”پہ زانت“ کنگ بیت، وتسریں سر گردانی بیت کنت، شوہاز ہما وہدا کنگ بیت کنت کہ تو بزانئے کہ چے لوٹئے۔نوں چہ ہِس (سینس) ءِ ڈومین ءَ پد، پہ زانت ”چاگردی عمل“ ءِ ڈومین۔

اے بنکارگالانی سیمی جُتک ”زور ءُُ حسد“ ئیگ اِنت، ”گڈگ“ ءُُ ”سِندگ“، بِل کہ یک رنگیں کار اَنت، بلے  اشانی شدّت ءَ پرک اِنت، اوزاراں پرک اِنت، ہما زور ءُُ توان کہ اے کارانی واستا کار بندگ بیت، یک نہ اِنت۔ سندگ ءَ باز وہدا وتی دست بس بنت (گیشتر) بلے گڈّگ ءِ عمل یک اوزارے لوٹیت (عام صورتءَ)، زور ہم گیشتر لوٹیت۔لچہ ءِ گڈسرا پدا ”ہِس ءُُ سما“ ءِ بنکار گالانی جُتک اِنت۔

اِندگہ درہیں کارگال ہمے بنکار گالانی گرنچ (سیٹ) ءِ میان ءَ اَنت۔

کار گالانی دومی لڑ ہما اِنت کہ آہانی کارگر (فاعل) بازینک (جمع) اِنت۔ اے ہم یک جُتکے اَنت۔ ہر دکانی ڈومین ”ہِس ءُُ سما ء“ اِنت۔ ”گندنت“  ءُُ ”اشکننت“۔ اے کارگالانی گڈی شاندِک ”اَنت“، ہما وہدا گشگ بیت کہ کار گر (فاعل) باز بہ بنت۔ بلے اے ہم لازم نہ اِنت کہ دومی باز کَس (سیکنڈ پرسن پلورل) بہ بنت یا سیمی باز کَس (تھرڈپرسن پلورل) گندوکیں چم وتی ہم بیت کننت، دیما نندوکیں مردم ءِ یا مردمانی ہم، ءُُ انچیں مردم ءِ ہم کہ دیما ساڑی (موجود) نہ اِنت۔ کل آلم ءِ ہم بوت کننت، درہیں  جہان ءِ تہا تنہا جیڑوکیں مردم ءِ ہم بوت کننت ءُُ جیڑوکیں مردمانی ہم۔ البت اے الم اِنت کہ ”چم ءُُ گوش“ زندگیں بہ بنت بے ہِس مہ بنت۔

اے دوئین کار گال”گندنت“ ءُُ ”اشکننت“، چہ ”ہِس ءُُ سماء“ ءِ اولی بنکار گالیں جُتک ءَ پد اتکگ اَنت۔

سرجمیں لچہ ءِ تہا عمل یا ایکشن (لچہ ءِ فریم آف ریفرنس ءِ تہا)، چہ ہِس ءُُ سما ء ءِ کارگالاں رند بناء بنت ءُُ ہمیشانی کُبل ءِ تہا آسر بنت۔

چریشاں فوراَ رَند شائر ءَ یک عمل یا ایکشنے ءِ نشان داتہ (کار گال ءِ صورتءَ)۔ ءُُ آ اے لچہ ءِ اولی پرمانگال انت (ہما کارگال کہ کسے ءَ را پہ کارے ءِ کنگءَ پرمان بدنت یا دزبندی بکنت)۔ ”گند“۔ پدا ہم نہ گشتگ ”بچار“ یا ”چار“۔ پہ گندگ ءَ تہنا چمانی پچی لوٹیت، دگہ مزنیں جہدے کنگ نہ لوٹیت۔ ا ے پرمانگال ”بکش، پاہو بدئے، بکن ایر جیگ، بکن تیر ءِ نشان“، دُرست گوں یکے ءَ اَنت۔ ء ُدرست انچیں کار گال اَنت کہ اشانی واستا کار زَد (مفعول) المّی اِنت۔ کار گِر وَ یکینک(واحد)اِنت کہ شائر گوں ہمائی ءَ گپ ءَ اِنت ہم، (ئے) پدّرکنگا اِنت، بلے اے درہیں پرمانگالانی تہا یک ہم چشیں پرمانگالے نیست کہ ابید ء کار زَد (مفعول) ءَ کارءَ بئیت۔ چو کہ بازیں کارگال ہست کہ آہانی واستا کارزد اتک نہ کنت، بلے ایش کہ کارزد المّی نہ اِنت، آ گاں تو گشئے ”من شُتاں“ یا ”من رواں“ تہ روگ ءِ واستہ المّ نہ اِنت کہ گالرد ءِ تہا کار زَدے ہم بہ بیت، اے نہ اِنت کہ کارزَد اَتک نہ کنت، بلے ایش کہ کارزَد المّ نہ اِنت، بلے پہ کُشگءَ المّ اِنت کہ کارزدے بہ بیت، پہ ایر جیگ کنگءَ ہم ءُُ پہ تیر ءِ نشان کنگءَ ہم۔

چرے پرمانگالاں ابید گوں دومی یک کس (واحد حاضر) ءَ شائر ہما کار یا ایکشن ءِ کہ گپ ءَ کنگا اِنت (یا سیگنیفائی کنگا اِنت، کارگالانی رنگءَ)، آچوش اَنت کہ ”کُشئے، داشت کنئے، لوٹئے، مرئے“۔

اے سرجمیں کارگال کہ اشانی ما دنیگہ نام گپتہ، درست رؤک اَنت(لچہ ءِ ماہول ءِ تہا)۔ بنکار گال ءَ زمانگ نیست، اندگہ درہیں کارگال انوگیں زمانگ (فعل حال)ءُُ آؤکیں زمانگ (فعل مستقبل) ءِ کالب (فارم) ءِ تہا اَنت کہ بلوچی زبان ءِ تہا یک اِنت۔ دوئینانی سادگیں شکل یک انت کار یا ایکشن یا عمل ءِ ہما پہنات ءَ نشون دئینت کہ ”بیت“ بلے انگتہ (گشگ ءِ وہدا) نہ بوتہ۔

سرجمیں لچہ ءِ درہیں کارگالانی تہا، ہما کار کہ بوتہ ءُُ سرجم بوتگ اَنت، آایش اَنت کہ ”سرءَ زرتگ جہان“ اے گوستگیں زمانگ ءِ تہا اِنت۔”زرتگ“ نوں گوستہ، اے عمل نوں پد ءَ گردینگ بیت نہ کنت۔ ”مرگی کُتہ“، نوں اگاں تو بلوٹئے یا مہ لوٹئے کہ اے کار گردینگ بیت نہ کنت (کتہ) ءِ لبز پدّر کنت۔

آکار گال کہ سرجمیں لچہ ءِ بُنزہ اِنت۔ (ایکشن یا وار دات ءِ ہساب ءَ)، آ اِنت ”جتہ‘‘ (یلیں بچے جتہ)۔ اے کار سرجم بوتہ ءُُ نوں کس اے کارءَ پد گر دینت نہ کنت۔

ابید ء”سر ءَ زُرتہ، مرگی کتہ، جتہ، مرتگاں“ ءَ اَندگہ درہیں کار گال اوپن اَنت کہ آہانی عمل انگتہ سرجم نہ اِنت۔درہیں کارگال ہمے نشون دیگ ءَ اَنت کہ مسلسل اَنت، شلوک اَنت، چو کہ، گندگ، اشکنگ، گندنت، اشکننت، گند، تلوساں، رکینگ شوہازگ، گُڈّگ، کشئے، سندگ، داشت کنئے،بکش، باڑائے، پاہو بدئے،بکن ایر جیگ، بکن تیر ءِ نشان، گندگ، اشکنگ“ اے درست یکشلیں کار اَنت، یک رَندی کار نہ اَنت، تہ گڑا منی نزّ ءَ اے لچہ ءِ تہا ہما وہدا کہ عطا شاد گشگا اِنت کہ ”من مرتگاں، تو ھم مِرئے“ تہ گشگا اِنت کہ ”من مُرتگاں“، اے کار سرجم بیتہ، نوں کینسل کنگ بیت نہ کنت، بلے تو ’مِران کنئے“، مسلسل مِرئے۔

٭٭

دلگوش: اے نبشتانک بلوچستان اکیڈمی ءِ تاکبند "آدینک"ءِ عطاشاد نمبرءَ چہ زورگ بوتگ ءُ چہ واجہ تاج بلوچ ءِ ، ءُ چہ   "آدینک"ءِ منتءَ "ریگزار" ءِ ویب تاک ءِ تہا ہوار کنگ بوہگءَ اِنت۔