تو نہ دیستہ منی ارس ءِ بچکند | غنی پہوال

فؤٹو : ریگزار

شاعر ی یا شاعرے ءِ بابتءَ گپ جنگ ءَ پیش اے حبر زانگ المّی اِنت کہ شاعری ءِ جند چی اِت؟افلاطون ءِ دؤر ءَ بگرتاں روچ ِمرچی ہر دور ءُُ باریگءِ عالم ءُُ زانتکاراں وتی لیکہ ءُُ سما آنی رد ءَ شاعری ءِ پجار بیان کتگ، اگاں یکے ءَ ایشی ءَ ”جزویست از پیگمبری“گوشتگ تہ دگرے ءَ شاعر ءَ ”تلمیذالرحمان“لیک اتگ، جاہے شعوری کردے منگ بیتگ تہ دگہ گورے لاشعوری باہندے فہمگ بیتگ ءُُ جاہے اے الہام ے گوشگ بیت۔ ہمے گونگ ءَ اگاں یکے ءَ شاعری زند ءِ گیگان گیری ءَ بنی آدم ءِ قدرتی واہگانی برورد لیک اتگ تہ دگرے ءَ اے انسانی تجربات، خیالات ءُُ جذباتانی درنگاز گوشتگ۔ یکے شاعری ءَ گچین ایں لبزاں استیں راستیانی درنگاز کنگ گوشیت تہ دگرے شاعری ء َ کلیں علم ءُُ ازمانی بُن زہ گوشگ ءَ ہم چک ءُُ پد نہ بیت۔ بلے اے درائیں ھبراں ما وہدے نز کاریں ءُُ یکجا کنیں ءُُ چاریں تہ ہمے نتیجہ ءَ سر بئیں کہ شاعری زندءِ وانگ (مطالعہ) ریسءُُ پریس (تجزیہ و تحلیل)و تفسیر ءِ نام اِنت بلے اے تفسیر ءِ ارواح دائم ”شعریت“ ءِ تہا بیتءُُ شعر ھما وہد ءَ زندگ بیت کنت کہ تخیلءُُ جذبات ءِ ہواری ءُُ زیباہی (جمالیات) ءِ سرجمیں لوٹ پیلہ کنگ بہ بنت۔

وہدے ما عطا ءِ شاعری ءَ بُرز ءِ حبرانی پژدر ءَ ٹپاسیں تہ زانگ بیت عطا ؔءِ گور ءَ ہوریں رنگ ءَ زند ءِ اے ازمی تفسیر انسانی جذبات، مارشتءُُ فکروتی پیلہیں جمالیاتی ءُُ تخیلی تخلیقاتی شعریت آں گوں زبان ءُُ بیان ءِ ازم گری ءِ ھشیرانی بُرز تریں سر ٹلاں جاہ کیت۔

شاعر ہر دور ءَ پیداک بیتگ انتءُُ بنت۔ بلے چوشین شاعر کرناں پد َ پیداک بنت کہ شاعر ی یا عہد ءُُ باریگ آہاں وت پہ وتی درنگازءَ گچین کنتءُُ عطاؔشاعرانی چہ ہما ٹکّ ءَ انت کہ آہانی شاعری آہانی پجّار نہ مانیت۔بلکیں آہانی جند وتی عہد ءُُ باریگءِ شاعریءِ پجارلیکگ بنت۔ہرکدی مں لبزانکاں چوشیں جیئنس(GENIUS)اِں ازم گِراں کہ پیداوری کتگ تہ آہاں وتی علم و زانت ءُُ تخلیقی قوتانی برکت ءَ شاعری زبان وا بیان ءِ دنیا ءَ مزنیں بدلیءُُ نوکی آورتگ،پَژ مُردہیں روایتاں نوکیں زند داتگءُُ لبزءُُ معنا ہانی نوکیں دَلگان میزرینتگ انت،زندءِ سِندءُُ سیدیں ءُُ جَزیں پچّانی (جُزیاتانی) تہا نوکیں ردءُُ بند ءُُ نوکیں تازگی ءُُ ہمسنگی شوہاز اتگءُُ کوہنیں روایت پروشتگ انت۔ءُُ آہانی بُن پداں نوکیں روایتانی بُن ھشت ایر کتگ،ہمے رنگءَ عطاؔ ءَ شاعری زبان ءَ را قبائلی چاگرد ءُُ تب ءَ چے در کَش اتگ و نوکیں دور ءِ علم ءُُ زانت ءُُ ازم ءِ بُرزمالیں عہد ءِ ہمبال کتگ۔بزاں روایتی ءُُ قبائلی زبان ءُُ بیان ءِ تب وَاستیں سائنیسی دور ءِ نوکتریں ازمیءُُ درانگاز ی لوٹانی میان ءِ گٹّ گوں وتی تخلیقی تخیل ءِ قوت ءَ گشاد کتگ انت ءُُ لبزانکی زبانءُُ بیان ءَ را یک شر آئندگیں علمی ءُُ ازمی زبانے داتگ کہ زاھر انت چوشیں مزنیں علمی ءُُ ازمی توجیل یک جیئنس(GENIUS)یے ءَ ابید کئے کت کنت؟عطاؔءِ سرجمیں شاعری ہمے گونگیں ازمی ءُُ تکنیکی ارزشءُُ بستارے داریت و آئی ءِ شعرانی ہر لبز ہمے شاہدی ءَ دنت کہ آ پہ زور گِراں کنگءُُ کارمرز نہ بیتگ انت،عطاؔلبزاں ہچبر چو فیشن شو آنی (FASHION SHOW)کبگ رواجیں کاڑاں نہ سمبھین ایت ءُُ ھشک ءَ مہلوک ءَ پیش نداریت بلکیں آ ایشاں چے نوکیں معنوئی زند پیداک کنگ ءِ علمی کار ءَ ہم گریت۔

تو نہ دیستہ منی ارس ءِ بچکند 

کہ دل ءِ زیمل ءَ افّار گشے

یا

 رژن ءِ گروک ءَ شل کہ زہینیت تہاری ءَ 

آسءَ را بام ٹھاہ کہ رہ شون روچ بیت 

عطا یک عالمیں زبان زانتے ءِ سنچ وسنگینی ءَ گوں لبز ءُُ معنا ءِ ارتقا ءِ ممکنیں سر شونانی (ھوالہانی) معروضی علتانی پژدر ءَ تجربہ ءِ واستہ شاعری نہ کتگ بلکیں شاعری ءِ واسطہ تجربہ کتگءُُ مئے ”ھبر نگشیں“ عہد ءَ را پُر گویاکیں و زندگیں درنگازے زانگ ءُُ من سر پد باں  عطا ءِ درنگاز مئے نوکیں لبزانک ءِ اہم تریں تخلیقی مڈی اِنت۔

 پہ اے دل ءِ جہلانکی ءِ چکاسگ ءَ 

بیا شاعر ءِ موجیں خیالاں گواز کن

انچو کہ عطا ءِ زبان و بیان ءِ ازم بے مثال انت۔ ہمے رنگءَ آئیءِ شاعری اِنت ہم، خاص آئیءِ نظم بلوچی لبزانک ءِ علمی، ازمی، تکنیکی ءُُ فکری سر شون (حوالہ) ءَ پھتہ ءُُ بالغ تریں تخلیق انت۔عطا ءِ نظمانی فکری،معنوی،ازمیءُُ تکنیکی شائیگانیانی شہار انچو گشاد ءُُ مزن اَنت کہ ہر گونگیں وانوکے ءِ فکر ءَ یکبرے الما شنگیں اَنت۔ بلے اے عطاءِ اِزم گری کما ل اِنت کہ نئے تہنا وتی نظمانی مہارآئیءَ شری ءَ دست ءَ اِنت بلکیں اینکس پچ در پچ (جزدر جز)معنوئی شائیگانی ءَ ابید ہم آہانی تہا انچیں یکوئی (وحدت) ے ہم ودی کنگ ءَ سوب مند بیت کہ آسرءَ پچانی (جزیاتانی)معنوئی شائیگانی وت نظم ءِ جندء ِ سر حال ءِ تیجار محسو س بنت، ھر چند عطا ءِ غزل ہم بے درور و بے مثال اَنت بلے منی ھیال ءَ آئیءِ اِزمءُُ علم ءِ پیلہیں درانگاز آئیءِ نظمانی تہا اِنت ءُُ استیں وہد ءَ کامیابیں نظم ہما لیکگ بیت کہ تخلیق کار آئیءَ وت ہمائی ءِ جند ءِ تہا ردوم زیرگءُُ توام بیگ ءِ موہ ءَ بدنت۔ چو کہ توم ے چہ زمین ءَ بہ تُرک ایت دو تاکو بیت۔ پدا میزان میزان مستر بیان بیت ءُُ نا ڈکشیت بزاں آئیءِ ردوم ہمائی ءِ اندری ارتقا ءُُ ردومی (نامیاتی) فطرت ءِ سبب ءَ بہ بیتءُُ آئیءِ ہر پچّ(جز) گوں (کُل) ءَ انچو پیوست بہ بنت کہ آیک وجودے بیگ ءَ ردومی (نامیاتی)جوازے پیداک بکن انتءُُ عطا ؔ ءِ نظمانی مستریں سپت ہمیش انت کہ آئیءِ نظم ردومی یکوئی (نامیاتی  وحدت)ءِ مں بلوچی لبزانک ءَ بے دَر دریں مثال اَنت ءُُ آئیءِ حیال ء ِ سنچ (images)ہر کلہ ءُُ کترہ نظمانی ہر بندءُُ لبزءَ گوں گوننت پمیشا باز جاہاں آئیءِ نظم گوشے ایکشن پینٹگ (painting) محسوس بنت۔ و انوکانی چماں چو مہنو ءِ کبگیں داب ءُُ لہمیں جنزگاں کھیبے ٹہل ءُُ ناز کنان نظم ءِ حصار ءَ توام کن انت۔

شپ پہ وتی بیوانکیءِ درنگ ءَ ایر دیان اِنت 

روچ تئی ہر روچی ئیں ھلک ءَ جنزان اِنت 

ڈرو!ڈرو!

بیا کہ من و تو 

۔۔۔۔راہ گراں 

گوانک بدئے وتی لسہیں گڈ ءَ 

(سک پلینگیت)

من وتی ”شیپل“ ءَ شینزاران

ڈرو! ڈرو! بیا کہ من و تو 

۔۔۔۔۔۔راہ گراں 

دم پہ دم ءَ روز ردگ  ءَ گِندئے 

چک جنے 

و سک من ءَ ارمانی چارئے 

ایر روا ن انت روچ تئی دل ایر رچان اِنت 

شپ وتی بے وانکی ءِ درنگ ءَ ایر دیان اِنت 

رولہی انت تئی ناکو ءِ سہریں چم نہ انت 

کہ آچ گردشگاں 

چو کہ ترا گندنت اِتن گوں من 

رولہی اِنت پمن کہ گشے تئی دست ھنّی 

یا۔۔۔۔

بلے بِلّ!

ہو!!

گڑاذگریں حون منی!!

گوانک بدئے وتی لسہیں گڈّا

(سک پلینگیت)

من وتی شیپل ءَ شینزاراں 

ڈرو! ڈرو!

بیا کہ رواں 

شپ پہ وتی بے وانکی ءِ درنگءَ ایر دیان اِنت

منی حیال ءَ نظمانی تہا دومی یکوئی (نامیاتی  وحدت)ءِ چدءُُ شر تریں مثال بلوچی لبزانک ءَ دست نہ کپیت و اے عطا ءِ کما ل اِنت کہ وتی شعراں، کرداراں آہانی مارشتاں، کیفیاتاں انچیں زندگیں دروشم ے دنت کہ نظم چو اسکرین ڈرامہ (screen drama)ے ءَ چمانی دیما جنزگ ءَ لگ اَنت۔

پیش تر ءَ ما گوشت کہ عطا وتی نظمانی بُنی سر حالانی معنوئی و فکری پژدر ءَ دگہ انچیں پَچ (جزیات) ہوارگیجیت کہ یکبرے وانوک ءَ بہہ و بکڑ کن انت۔ بلے فکر و بیچار ءَ وانوک سرپد بیت کہ ہمے پّچ (جز) چہ کل ءَ جتا دگہ چیزے نہ اِنت ”کُل“ءِ جند ءِ المی ئیں بہرانت، اے درگتء َ عطا ءِ نظم ”روچ کجا درپشگءَ انت“ لہتیں گالاں بوان ات  عطا ءِ ازمی شہسواری ءِ ندارگ ءَ بکن اِت:

اے تہا ر میمی ءِ آسر ءَ کئے بگندیت 

کہ شپ واہگانی تہار انت و بلے آسر انت ءُُ اے مئے زانگ ءِ ترشک ءِ وس ءِ گواز!! کہ زند 

پہ ساہ گریں اگارانی باہوٹی ءَ بے وس انت 

اے ترشک، کہ روچ ءِ رضا 

اے ترشک، کہ آچ ءَ پہ نود ءِ میار ءَ طوق ءِ بشام، ماں گردن ءَ 

اے ترشک، کہ ھمے حیالانی بنگپتگیں بادگیر ءِ پھر اِنت 

اے ترشک، کہ استال و ماہانی گنجیں سار ءَ رسیت اوپمئے دل ءِ سیاھگءَ ہچ نیاریت۔ 

مئے تہار میمی ءَ را پہ بنامی ءِ بے گناھیں شیگان ءَ 

کجاں آسمانانی ایر آھتیں جنّت ءَ برتگ، بے در کتگ 

کجا، آسمانانی نیلیں زری!

کجا، جنتانی زمین توسیں نود!

کجا درپشگءَ اِنت روچ؟

تئی بدن ماھکان ءِ شراب ءِ ملار اِنت 

کہ ورنائیءِ ھر ملام ءَ گوں ودیت 

ءُُ ھر واہگءَ ھل ءِ امبازء ِ تنگ ءَ زرینیت 

رک تئی کفر ءِ شہد ءُُ شکلیں پک 

کہ ھر ثوابءَ گناہءِ سکین ءَ بدنت 

تئی روچ،کہ داریت، پہ یک برمشے ءِ لذت ءَ 

مئے حیالانی تینزی نپس۔۔۔وھد ءِ ارواہ“

اے عطا ءِ اِزم ءِ کمال اِنت کہ برے پَچاں (جزاں) چے ”کُل“ ءَ شوہازیت ءُُ برے ”کُل“ ءَ چہ پچانی (جزانی) نیمگءَ پہ سفر ءَ لانک بندیت، بزاں عطا ءِ گور ءَ بن در ءَ اے ہچ مسئلہ ے نہ اِنت کہ ”کلاں“ چے پچّانی (جزانی) نیمگءَ سفر کنگ بہ بیت یا پچّاں چہ کُل ءِ نیمگءَ، آئیءِ گور ءَ اہمیں حبر ایش اِنت کہ تو وتی تخلیق ءَ زیبائی (جمالیاتی) ازمی و معنوئی بالغی دیگ ءِ واست ءَ دراہیں تک و پھنات ءُُ ممکنیں راہ ءُُ دراں شوہاز ءُُ چہ آہاں کمک بزیر، ہمے سبب انت کہ مرچی ہچ سرپدیں نگدکارے چرے حبرءَ انکار کت نہ کنت کہ چوشیں فکری، ازمی، علمی و تکنیکی شائیگانی کہ عطا ءِ بہر ءَ کپتگ کسّی بہرءَ نہ کپتگ، ہر چند اکبر بارکزئی ءِ لہتیں نظم فکری سر شون ءَ باز مزنیں مقام ے دارنت بلے آ ازمی مزن پھناتی ءُُ تکنیکی چابکدستی،لبزءُُ معناءِ اُستادی کہ عطا ءِ گورا است اکبر ءِ گورا نیست۔ راستیں ھبر ایش انت کہ دگہ شاعر عطا ءِ دیما چو ”سارتر ءِ شہر ءِ پنڈوک“ ءَ جاہ کاینت۔ وہدے کہ عطا ہما داد بخشیں قلندر انت کہ بلوچی لبزانک ءِ امبار چہ نوکیں گوہر قیمتی آں سر چکار ے کتگ۔

”عطا بجزم کہ دنیا ء ُ دین ءِ  سوداگِر

فقیرءَ پیر گشنت شاعرء َ ولی نہ گشنت“

ہر چند عطا ءِ پیلہیں درنگاز آئیءِ نظم انت۔ بلے عطا ءِ غزل ہم بے درور انت ءُُ عطا ءِ غزلانی مزنیں سپت ے ایش اِنت کہ اے روایتی غزل نہ اَنت۔ بلکیں نظم و غزل ءِ یک ڈولداریں یکجاہیءُُ ہواریں کیفیتے ودی کن انت، دومی مستریں حبر آئیءِ ڈکشن اِنت کہ وت آئیءِ پجّار اِنت۔ آئیءِ لبزانی رِد ءُُ بند نظم بہ بیت یا غزل آ انچشیں پہ شیواری مزنیں چار ءُُ بچارءَ رند گوں ازم ءِ گوناپ ءَ رجیت اِش کہ لبز در لبز ءُُ معنا ءِ نوکیں سیادیانی نوکیں ککشانانی شون رسیت۔

”چوشیں کہر گرنچیں زمانگ ءَ، تو نہ بوج مُہرگیں ترانگ ءَ 

  ادا تراول اِنت نہ جگر منی !  ادا کہربا،  نہ  بدن  تئی“

”صنعت ریاعت لبزی“ ءِ سر شون (حوالہ) ءَ منی حیال ءَ چرے شعر ءَ شرتریں شعر بلوچی ءِ تہا دست نہ کپیت۔ وہدیکہ عطا ءِ گیشتریں شاعری چوشیں مثالاں سر ریچ اِنت، پہ درور لہتیں شعراں دلگوش کن اِت:

”تو منی ساہگءَ سارتیں آ پ ءِ 

من مباں روچ ترا پیلاشیت“

”چوکہ لرزیت پہ کہیوی، ماں سمین ءِ موجاں 

مارا  بے  سار  تئی  شنگتگیں  شا ر  مکن“

”گِر بندیت چوکودک ءَ پہ ہر دُتّکءَ 

ہچ دمے ایمن واہگ ءِ ھیّنار نہ بیت“

”زیر ھوشام  ءُُ  زریں زند ء َ را 

آ پ پہ تُنّگاں  چم ءِ شرپ اِنت“

منی دیم پہ دیمی ءَ، ظاہر انت او، درا نہ بیت 

منا چون گوں وت ءَ نزتہ تئی گاری ءَ“

اے رنگءَ عطا ءِ غزل ہم بے درور ءُُ وتی مٹ وت اِنت، مئے باز نگد کار عطا ءِ غزلاں غزل ءَ روایتی ”ذوق“ ءُُ بنی لوٹانی رد ءَ واننت ءُُ گوشنت کہ ”عطا ءِ غزلانی تہا آ نازرکی ءُُ آ باہند نیست کہ شریں غزلانی تہا بیگ لوٹیت“ اول ایش کہ مرچی غزل ءِ جند آ دروشم ءَ نہ منتگ کہ پیش ءَ بیتگ ءُُ غزل ءِ انگت ءَ کامیابی ءُُ زندگ مانگ ءِ راز وت ہمے ھبرءِ تہا اِنت کہ غزل ءَ وتارا ہر عہد ءَ زند ءِ ہمراہ کتگ ءُُ زند ءِ ترجمانی ءِ حق ادا کتگ نئے کہ ہچ شک نیست اَت چو ”مثنوی ٰ“ ءُُ ”قصیدہاں“ اے ہم بے گواہ بیتیں۔ پمیشا عطا ءِ رنگیں جدیدیں شاعری ءِ غزلانی تہا غزل ءِ بُنی ھبرانی چارگ ءُُ آہم اے دؤر ءَ ہمے ھبرءِ شون ءَ دنت کہ ہمے نگد کار غزل ءِ تاریخ ءُُ آئیءِ بُنی لوٹانی بابتءَ زاننت بلے غزل ءِ ارتقاء ِ سفر ءَ چونیں چونیں بدی ءُُ شائیگانی ایشی ءِ تہا آہان بیتگ مرچی نوکتیریں غزل چونیں نوکتریں امکانانی بدلیانی جبین ءِ کرچکں وانگ ءَ انت۔ آسرپد نہ اِنت ءُُ در برت نہ کن اَنت۔ من وا گُشاں عطا ءَ غزل ءَ را ہما رنگ داتگ کہ آئیءِ ارتقاءِ سفر ءِ بدلیانی پیشانی ءِ کرچک ءَ آئیءَ را سوھو کتگ ءُُ پرماتگ نئے کہ رند گیری چشیں گرانیں کارے نہ اِنت چوکہ نوکیں ازمی لوٹانی تخلیق کنگ انت۔ پمیشا عطا ءِ غزل ہم من سرپد باں پہ بلوچی لبزانک ءَ بے جوڑیں تخلیق اَنت ءُُ یک نسل ے عطا ءِ غزلانی ازمی ءُُ تکنیکی رندگیری ءَ کنگ ءَ اِنتءُُ آئیءِ ڈکشن ءِ راہ شونی ءَ وتی ازمی سفرءَ رھادگ انت۔

عطا ءُُ آئیءِ ڈکشن (Diction):

انسانی عقل ءِ مستریں ءُُ بنیادی ”ایجاد“ زبان انت، ءُُ زبان پدا لبزانی تخلیق ءِ نام انت، ہمے ”ابلاغی“ ءُُ تخلیقی عملءَ معنا لبزاں ءُُ لبز انسانی  فکر، خیالات ءُُ وڑوڑیں باھند ءُُ مارشتاں درنگاز بخش انت، پمیشا گوشنت کہ لبز انسانی ”رابطہ ءِ اولی ءُُ مستریں وسیلہ انت، چرے ھبراں وت پدر اِنت کہ انسانی زندمان ءُُ لبزانکاں زبان دیمپان ءِ سر شوناں لبزچنکس مزنیں اہمیت ءُُ ارزشتے دارنت۔

زبان ءِ بابتءَ اے گشگ کہ پِلاں زبان زگریں (خالصیں) زبان اِت ءُُ پِلاں ناں، غیر علمی ءُُ عامیانہ ایں ھبر اِت۔چیا کہ دنیا ءِ ہچ زبان پہک زگر گوشگ بیت نہ کنت، بلے ایشی ءِ معنا اے ہم نہ انت کہ کورکائی دَری لبز وتی زبان ءِ تہا پہ زور آرگ بہ بنت، لبزانی یک زبانے ءَ چے دگہ زبانے ءَ سفر کنگ لسانیاتی ارتقا ءِ فطری لوٹ ءُُ ضرورتانی مطابق ءَ بیان ءُُ پیداک اِنت پہ ھبر لبز ٹہینگ نہ بیت نئے کہ پہ ھبر دَری لبز ے زورزبان ءِ تہا جاہ دیگ بیت کنت تاں وہدے زبان ءِ فطرت آئیءَ قبول مکنت، مرچی مئے زبان ءِ تہا بے حساب دَری لبز است انت کہ دور ءُُ باریگاں گوزگ ءَ پد ما اِش زگریں بلوچی لیکاں بلے بلوچی نہ اَنت ءُُ ہمے ھال اے دگہ زبانانی اِنت ہم۔

زبان ءُُ بیان ءُُ ایشی ءِ تب ءُُ مزاج ءِ سیادی گوں آئیءِ گوشکانی تب ءُُ نفسیات، رسم ءُُ رواج، زند جاور، معاشی ضرورت ءُُ سماجی روایت، جغرافیہ، موسم ءُُ سیاسی ھالتاں گوں تعلق داریت۔انسانی زندمان ءَ وھدے اے چیزانی تہا بدلی آہگءَ لگ ایت تہ آئیءِ تب ءُُ عادت و نفسیات ءِ تہا ہم بدلی آیگ ءِ نشانی دیما کاینت، وہدے تب ءُُ عادت نفسیات ءِ تہا بدلی کئیت تہ آئیءِ نتیجہ ءَ زبان ءُُ بیان ءُُ آئیءِ تب ءُُ مزاج ءِ تہا ہم بدلی کیت۔انچو کہ برز ءَ گوشگ بیت کہ لبز انسانی لوٹ ءُُ غرض، فکر ءُُ بچار، جذبات ءُُ واھگ ءُُ باہندانی درنگازی علامت انت۔ ہمے رنگءَ معناہانی مثال چو ساھگءَ اِنت کہ لبز ءِ درنگازی تب ءِ روچ ہر نیمگے گردیت تہ لبزانی ساہگ بزاں معناہانی دراجی ءُُ لُکی، بزی ءُُ تنکی،مزنی ءُُ کسانی ءِ تہا ہم ہما تنکّیں فرق کئیت۔نی عطا ءِ ڈکشن ءَ وہدے ما سرپد بیگ لوٹیں تہ اے درائیں ھبر مارا المی زانگ لوٹنت ءُُ ھمے ھبرانی پژدرءَ مارا عطا ءِ ڈکشن ءِ ریس ءُُ پریس کنگ کپیت وہدے ماچوکنیں تہ وت پدر بیت کہ عطا ءِ علم ءُُ زانت چہ اے دگہ شاعراں چنکس دیم ءَ بوتگ ءُُ آئیءِ ڈ کشن چنکس براھدار، پر ازم ءُُ زند پَروریں  ڈکشن اِت کہ وتی اندرءَ لبز ءُ ُمعنا ءِ خیال گوازیں دنیائے آباد کتگ اَنت۔

من ءَ دنیا ے گشیت دیوانگ 

تو گنو ک ئے کہ من ءَ سار گشئے

٭

امباز بئیں ترا کہ منی ساہ  در بئیت 

اروا ہ دنت پدا تئی شار ءِ کپن من ءَ 

یا

تو چو آ زمان ءِ درین ئے، من سمین اے زمین ءِ 

من ءَ سانکالاں نہ داراں، ترا سُہرءِ ہار بنداں 

؎تہار کنت اگن مئے پلو ا سچیت سیاھی 

چو انگر انت کہ مئے جزم ءِ مہ لقا ءِ چراغ 

؎چو تئی یات من ءَ کئیت غمانی موجاں 

؎چوکہ ارسے پہ قراری چہ انارکاں کِنزی 

؎یکے من کہ ماں زردءِ انگراں بچکنداں زراں 

یکے آ کہ من نودءِ ساہگءَ وشان نہ بیت 

؎گرندیک ڈاھے بزانے کہ شلیت طوپانے 

پہ تو یک ھکلے،اے تہنبل ءُُ تاھیر منی 

؎چو نود بیت تئی مہرنگی ءِ تجیں اومان 

چوارس، وائے منی واھگانی زگریں ھلّ

؎پاشک تئی گندگ ءِ اھوال چو رنگءِ گواہی 

عشقءِ سر گوات ءَ درائیں مچکدگءَ چاپ کتگ

؎من اگاں درچکے آں، دئے آس منی بالاد ءَ 

بلے پہ نپتےءَ کوہے بہ سچیت چوش نہ بیت 

؎پہ ھوشامان ترھیت، بشامیں زردءِ غم جتیں بولان 

کپنت بیرءُُ سرپنت دمبال، ءُُ سبزیت سرمگیں بولان،

عطا ءِ اے ڈکشن یا آئیءِ فارم ءِ امیجز کہ مئے دیم ءَ انت اے یک اناگت یا وت رودیں چیزے نہ اِنت ایشی ءِ باپشتءَ زبان ءُُ بیان ءِ ارتقاء ءُُ آئیءِ فطری لوٹانی سفرءِ یک تاریخ ے است۔ کلاسیکی دؤر ءِ شاعری ءَ بگرتاں ملا فاضل، جام درّک، مست توکلی ءُُ جوانسال بگٹی ءَ درا یک زیل درز یلّیں لسانیاتی ارتقا ءِ یک دیر پاندیں سفر اِت کہ اتکگ ءُُ عطا ءَ سر بوتگ ءُُ زبان ءُ ُبیان ءَ نوکیں زند ءُُ نوکیں دروشم ے زرتگ۔اے رنگ ءَ ما گوشت کنیں کہ عطا فاضل ءِ ترقی یافتہ تریں ءُُ نوکتریں دروشم اِنت۔

” بقدر  شوق نہیں طرز ِ  تنگائے  غزل 

کچھ اور چاہیے وسعت میرے بیان کیلیے“ غالب

عطا ءُُ شعری تخّیل:

تخّیل ہما قوت انت کہ بے جان ءُُ پژمُردئیں چیزانی تہا جان مان کنت، ہمے قوت ءِ معجزہ انت کہ سہب ءُُ بیگاہ، شپ ءُُ گوربام، گلستان ءُُ برّ، بہار ءُُ چلگ، کپوت ءُُ شانتل، دریا ءُُ تیا ب گوں شاعر ءَ راز ءُُ نیازکن اَنت گوں آئیءِ ہمکلام بنت، شیلے گوشیت: ”شعر تخّیل ءِ زبان اِنت“ پمیشا وہدے تخّیل ءِ جامگ نہ پوشیت آ لبزانک بیت نہ کنت، چیا کہ لبزانکی سما (شعور) ءِ درنگاز تخّیلی انت،بلے ادا اے ھبر ہم شموشگ نہ لوٹیت کہ تخّیل ہم دو تہر ءِ بنت۔یکے روایتی تخیل، ءُُ دومی تخلیقی تخّیل،روایتی تخّیل گیشترپَد گرد ءُُ تکراریں تخّیل ے بیت کہ روایت ءِ چار حداں ڈن دیست ءُُ مَرت نہ کنت۔ وہدیکہ تخلیقی تخٰیل گوستگیں زیک، استیں مَرچیگ ءَ یکجا کنت ءُُ چماں پہ آیوکیں باندات ءَ سک دنت، زند جاور ءِ تہا نوکیں ازمی ءُُ فکری تازگی پیداک کنت، تخلیقی تخیل ہما وہدءَ ودی بیت کنت کہ شاعر ے زندءَ شری ءَ ونت و آئیءِ ریس ءُُ پریس ءَ کت بکنت۔ ءُُ ریس ءُُ پریسانی نتیجہ ءَ استیں روایتی راستیانی تہا اختلافی نقطہ ہم در کش اِت بکنت۔ پدا ہمے اختلافی نقطہانی سر ءَ وتی تخیل ءِ کلات ءَ مِک کنگءِ ازمی سرشون ءَ سوب مندبیت تہ نی، تخلیقی تخّیل دیم ءَ آتک کنت۔ حقیں ھبر و ایش اِنت کہ ازم گِر ازم ءِ زندگ کنوک ہمے تخیلی اختلاف ءِ نُقطہ بنت۔ پمیشا زانت کار گوشنت تاں تخیل ”ایجاد“ نہ کنت آ تخیل ے نہ اِنت۔ انچائیں گیگان گیری ات ءُُ چشیں تکرار یا پد گردیں تخیل ہچبر زند ءِ گرنچیں بنداں بوتک نہ کنت، ءُُ زبان ءُُ بیان، فکر ءُُ بیچار یا ازم ءِ رگ ءُُ ریشگانی تہا نوکیں تازگی ہم پیداک کت نہ کنت۔ عطا ءِ تخیل بلوچی لبزانک ءَ تخلیقی تخیل ءِ بے مثالیں درور اِنت کہ ہر حساب ءَ دنیا ءِ مزنیں شاعرانی تخلیقی تخّیلاں گوں دیم پہ دیم کنگ بیت کنت ءُُ عطا شاد ءِ شعری تخیل نئے ایوک ءَ وتی ہمسریں شاعرانی شعری تخیلاں دیم ءَ تر اِنت۔ بلکیں بلوچی زبان ءُُ بیان ءَ را نوکیں عہدءِ درنگازی لوٹا ں گوں ہمدپ کنگ ءَ یک تاریخی بستارے ہم داریت۔

عطا ءِ شاعری ءِ تہا وتی تخیلی کلات ءِ مک کنگ ءَ بن پدانی شوہاز ءَ یک خاصیں مئیل ے جاہ کیت کہ وتی تخیلی اختلافی نقطہانی واسطہ ہر چیز ءِ ضد ءِ تہا ہمائی ءِ وصف شوہاز کنت ءُُ وتی تخلیقی تخیل ءِ کلات ءَ مک کنت:مثلا گناہ ءِ تہا ثواب، یا ثواب ءِ تہا گناہ یاوتی بے گناہی ءِ علت وت گناہ ءَ را ٹہینگ، شہد ءِ تہا تہلی ءُُ تہلی ءِ شہد، ارس ءِ تہا بچکند یا بچکندءِ تہا ارس۔۔۔ہمے گونگیں ضدیں ھبرانی تہا یک دگرءِ سپت شوہاز کنگ عطا ءِ شعری تخیلانی بنیاد ءُُ ازمی کمال انت۔

بے گناہ  اوں کہ پہ ثواب ءَ وار نہ بیت

لزتے انچیں کہ دلوں شیوار نہ بیت 

وتی گناہی ءِ علت وت گناہ ءِ جند ءَ را جوڑ کنگ ءُُ وت ءَ را بے گناہ ثابت کنگ اے عطا ءِ ازم ءُُ ہمائی تخیلی نقطہ آفرینی انت ءُُ چشیں نقطہ آفرینی بر صغیر ءِ شاعرانی تہا بید ء غالب ءَ کسی گور ءَ جاہ نئیت۔

تو نہ دیستہ منی ارس ءِ بچکند

کہ دل ءِ زیملءَ افار گشئے

ٓ ارس ءِ تہا چیر تَراِتگیں بچکندانی شوہاز کنگ ءُُ زاہر کنگ عطا ءِ تخیل ءِ ازمی شیواری ءُُ آئیء ِپُرر زیبائیں مارگانی ”اسرار پاشکیں“ چمانی دیر گندی انت۔

دل منی پہ گنوکی ءَ دانا 

واہگاں دنت ءُُ پیلہی لوٹیت 

موتکاں دنت ءُُ شادھی لوٹیت“

اے عطا شاد ءِ زانت ءُُ سما ءِ دیر گندیں چمانی تخیلی نازرکی ءُُ معنا آفرینی انت کہ گنوکی ءِ گوارچ ءِ تہا چیریں دانائی ءَ آئی چم کپنت ءُُ لبز ءُُ معنا ءِ نوکیں سیادی ءُُ تعلقاں مارا شون دنت، ہمے رنگ ءَ:

آس تئی دامن ءِ ھوناں شودیت 

نپت بے ساھگیں درچک ءَ پہ نپ اِنت“

؎آ س دوزخ نہ اِنت پمن کہ ھزینتوں برانز 

ھما محرم کہ کشاران ءَ پتاریت، آپ اِنت 

؎منی کرتگیں گنہ نوں من ءَ چے بدنت باریں 

من ءَ داتگت گناہے منی کُرتگیں ثوابءَ

؎زنکانی ساہ کندنیں اے زند ءِ ھر دمان 

رولہ سچیت بام بلیت ہون روچ بیت 

عطا ءُُ روایت:

اے فطری ھبرے کہ انسان ءُُ آئیءِ عقل ءُُ دل غیر روایتی چیزاں پہ ارزانی قبول نہ کنت، انسان بُندرا کہ اینکس روایت دوست انت اینکس ”ایجاد“ پسند نہ انت، ہر نوکیں چیزے گوں شک ءِ چماں چاریت۔ءُُ آئیءِ راستی ءِ منوک نہ بیت۔بلے وہدے ھبر روایت ءِ بیت تہ درستاں پیش ما گوں وتی جنداں ہمے جُست ءَ وت بکنیں ءُُ وت پسّہ بدیں کہ آیا روایت چہ ازل ءَ ہمے رنگ ءَ کپتگ ءُُ پیداک اِنت؟زاھر انت ایشی ءِ پسّہ ”اِناں“بیت چیا کہ ہر دور باریگ ءِ وتی جتائیں لوٹ ءُُ گزرانی ہم تب ءُُ ہم لسونیں روایت بنت، اگاں انسانی زندمان ءِ روایتی تاریخ چارگ بہ بیت تہ پدّر بیت کہ روایت بُندرءَ یک زیلیں زمزیل ے ءِ نام انت کہ ہر نوکیں دؤر ایشی ءِ تہا وتی ہم تبیں روایتی کڈی گیش کنان آتکگ ءُُ ہر چاگرد ءَ وتی دودءُُ ربیدگ، ثقافت ءُُ لبزانکی قدرانی چکاس ہمے نوکیں کڈی ءِ چار حد لیک اِتگنت ءُُ ہمیش ہما دؤر ءِ روایت مّنگ بیتگ۔

روایت دوستی ہچ بدیں ھبرے نہ انت ءُُ ماایشی ءَ ہم سرپدیں کہ زند جاور ءِ ہر نوکیں سما (شعور)مارا چہ کوہنیں روایتانی وسیلہ ءَ سر بیت بلے بقول ہما بتل ءِ کہ ”گیشیں دوستی چماں کور کنت“ بزاں ما روایت دوستی ءِ آ حد ءَ بائد سر مہ بئیں کہ مئے چم کور بہ بنت ءُُ ما روایتانی نادانیں دوست وت ءَ جوڑ بکنیں، بائد ماروایتاں زند جاور ءِ لوٹانی پیلہ کنگ ءِ وسیل ے یا کیلوے بزانیں ءُُ بس، نئے کہ گیش کپتگیں روایت دوستی نوکتریں لوٹانی نوکتریں توجیل ءُُ راہ ءُُ دراں شنک جنت ءُُ اے رنگ ءَ چشیں کوریں دوستی سر ءَ پہ تاوان باریں نفسیاتی نادراہی ء کشیت:

”طرز ِ کہن پہ اڑنا،آئین نو سے ڈرنا

منزل یہی کٹھن ہے قوموں کی زندگی میں“

(اقباؔل)

عطا ءِ نگد کارانی مزنیں ایرادے عطا ءِ سرا ہمیش انت کہ آروایتانی رندگیری نہ کنت، رایتاں پروشیت زبان ءُُ بیان ءَ را تاوان دنت ءُُ چوکہ عطا چہ روایتاں گِسر اتگ پمیشا مانگیشتگ ءُُ سر بتگ ءُُ گار انت۔ من گوشاں ایوکہ ہمے ھبرءَ کنگ کہ:فلاں نبشتہ کار ءَ روایت پروشگ انت“یک حال اَتءُُ رپورٹ ات نگدکاری نہ انت نگدکار ی چرے مقام ءَ دیم ءَ تریں چیز اِت ءُُ نگدہمائی ءَ گوشنت کہ ایوکہ اے ھبر مہ زانت کہ فلاں چیز چوش انت بلکیں نگد ءِ مستریں سبباں چوش انت ءُُ اے ”چوشی“ءِ علمی ءُُ ازمی درجہ ءُُ مقام چی انت؟بزا ں نگدکار ءَ چے پیش وتی جندوں وتی زانت ءُُ ازم گری ءِ جوہرشوہازگ ءُُ پجارگ لوٹنت۔

عطا نئے کہ چہ روایتاں سر سستگ ءُُ ناں کہ روایت ویل کتگ ءُُ پہ دیم اِنت۔البت من ایشیءَ گُشاں کہ عطا کوہن ءُُ جبزگ ءُُ پژمُردہیں روایتاں ”مسیحا“ ے بیتگ ءُُ اتکگ ءُُ ساہ کندنیں روایتاں نوکیں معنوئی زندے داتگ، کوہن ءُُ جبزگ ءُُ پُر ندئیں روایتانی بُنپداں نوکتریں لبززانکی درنگازء ِ کلات مک کتگ کہ مرچی وت مئے لبزانک ءِ درنگازی روایت جوڑ بیتگ انت ءُُ چشیں مزنیں علمی ءُُ ازمی عملے عطا ءِ رنگیں شاشنابیں ازم گرے کت بکنت ءُُ ہمیش ہر دو ر ءُُ باریگ ءَ عظیمیں ازم گِر انی تاریخی ”نصب العین“ ہم بیتگ۔ پمیشا عطا ءِ نگد کار شری ءَ بزان انت کہ زند ءِ سرپدی،زانگ ءُُ پہمگ ءِ یکیں راہ بس ازم انت ءُُ اے ہمے ازم انت کہ مارا زند ءِ زیبائی،شری ءُُ پُُر معنائی ءِ ہر نوکیں مارشت ءَ کاریت ءُُ سرکنت ءُُ مئے درنگاز، فکر ءُُ بیچارانی رگ ءُُ ریشگانی تہا نوکتریں ھاٹی ءُُ تازگی ءُُ نوکیں باھند پیداک کنت۔ پمیشا مئے وسیں جہد بائد ہمے بہ بیت کہ ما ازم ءِ سرپدی ءِ بود ءُُ بُرش وتی تہا پیداک بکنیں۔

”بخشے ہے جلوہ گُل ذوق ِ تماشا غالب

چشم کو چاہیے ہر رنگ میں و ا ہوجانا“

(غالبؔ)

چہرءُُ شبین ءُُ تراکیب:

درنگازی ازم ءِ تہا چہر ءُُ شبین مزنیں اہمیت ءُُ ارزشتے دارنت۔ ہمے سبب انتکہ ہر مزنیں شاعر ءِ جہد ہمے بیت کہ آانچیں پر معنائیں ترکیبءُُ  نوکیں چہر ءُُ شبین شوہاز بکنت آئیءِ درنگازی ازم ءِ پجار جوڑ بہ بنت چیاکہ شاعرے ءِ نگدی ریس ءُُ پریس ءِ وہد ءَ دگہ بازیں ھبرانی ہمراہی ءَ اے ہم المی ءَ چارگ بیت کہ آئیءَ باریں زبان ءُُ بیان ءَ را چنکس کامیابیں ءُُ چے ارزش ءُُ بستارءِ تراکیب ءُُ چہر ءُُ شبین داتگ؟ اے ردا وہدے ما عطا ءِ شاعری ءَ ٹپاسیں تہ پدر بیت کہ آئیءَ تراکیب ءُُ چہر شبینانی بے دروریں سوگات پہ بلوچی لبزانک ءَ یل کتگ ءُُ شتگ، عطا ءِ ڈکشن (diction)یا آئیءِ درنگاز ءِ تب ءِ زیبائی، نازرک خیالی ءُُ پُر معنائی ءِ درائیں دارو مدار گوں آئیءِ ”پول تراشیں“ تراکیب ءُُ بے مٹیں چہر ءُُ شبینانی سر ا انت کہ وتی بے مثالیں شعری تجربہانی وسیلہ ءَ مارا سر اِش کنت۔

”تئی آبریشمی ملگور ءِ سمینی ساھگ 

منی تبد آ زگیں زرد ءَ را کدی امبازی“

ساھگ ءَ وا ہر کس زانت کہ ساہگ انت بلے بچار ہمے ساہگ وہدے ”سمینی ساہگ“ بیت تہ چنکس دلکش، معنا دار تر ءُُ پُر تاثیر بیت ءُُ وتی روایتی چار حداں چے در کیت ءُُ تخّیلی کیفیتے ودی کنت، ہمے رنگءَ ”تبد آزگیں زرد“ ءِ ترکیب ہم نئے ایوکہ نوکین ترکیب اِت بلکیں پُر معنا ءُُ سک ڈولداراِنت کہ شعر ءِ تہا شعریت بُندرا وت ہمے دوئیں پُر ازمیں ترکیباں ودی بیتگ۔

؎”بیا او کُوش لذتیں، مہکان چکیں گرکی تل 

تئی وش نیادی ءِ زِر نوداں پدا تراپ کتگ“

اے جتک ءَ وہدے ما ھیرت چاریں تہ زانگ بیت کہ عطا ءَ ”گرکی تل“ءِ چہر (تشبیہ) ءِ ریاعت ءَ ”کوش لذتیں“ ءِ ترکیب پہ مزن ازمی شیواری ءَ گوں کارمرز کتگ کہ پُر معنا ءُُ زیبدار انت، بُندرا عطا ءَ فاضل ءِ ”گندیم گونگیں گرکی تل“ ءَ را پروشتگ ءُُ ”مہکان چکیں گرکی تل“کتگ۔ ادا وہدے ما عطا ءِ چہر ”مہکان چکیں“ ءُُ فاضل ءِ ”گندیم گونگیں“ ءَ دیم پہ دیم کنیں تہ زانگ بیت عطا ءَ پہ زانت فاضل ءِ چہر وتی تب ءَ بدل کتگ۔ لبزگونگ فاضل ءِ چہر ءَ را معنوئی سر شون ءَ کمو نزور کنت۔ چیا کہ رنگ ءِ چہر ءِ واستہ ”گونگ“ءَ چے مناسب تریں لبز”چک“ انت۔ چوکہ فلاں چیز سیاہ چک انت، اسپیت چک انت بلے کس نہ گشیت کہ فلاں چیز زرد گونگ انت لبز ”گونگ“ ءِ معنا ڈیل ءُُ ڈول، پیم ءُُ وڑ انت کہ اے درائیں لبز رنگ ءِ چہر ءِ واستہ ناں بلکیں چیزے ءِ چیدگ، بالاد یا کالب ءِ چہر ءِ واستہ کارمرز بنت۔ زاھر انت شاعر وتی دوست ءِ رنگ ءَ گوں گندیم ءِ رنگ ءَ چہر دیگ لوٹیت۔ آئیءِ جند ءَ ناں (اگاں جند ءَ چہر بدنت ہم رَد انت) چرے ھبراں زاھر بیت کہ عطا چنکس چار بیچار، زحمت ءُُ جہد کنت۔ وتی تراکیب ءُُ چہر ءُُ شبیانی سر ا۔

؎رولہی گوں تئی ھون تہریں انارکاں چہمی 

بام کنت گوں تئی رکانی گلاباں گوازی“

”رولہ“ (کہ وت عطا ءِ جوڑ لبز اِت) گوں انارکاں ءُُ بام گوں رکاں، بلوچی لبزانک ءَ اولی رندءَ عطا ءَ چہر داتگ انت کہ باز تامدار ءُُ بے جوڑ انت۔

”ما دوئیں یکی ءَ پہ زراں، من نباں یا نہ مان ایت روچ 

مرک روچ ءِ زیانے تہ بات، مرک زندءِ شگانے مہ بات

ارس ءُُ استار ءِ دوری چے انت، سستگ انت تہ زمین منزل انت 

روچ شپ بنت، روچ شپ بنت، اے زمین آزمانے مہ بات“

چدو پیش مں بلوچی لبزانک ءَ ارس ءُُ استار ءِ میان ءَ تعلق ءُُ سیادی ءِ درک ترھیت، ہر چند اردو لبزانک ءَ ارس گوں استالاں چہر دیگ بنت بلے اے معنوی سیادی کہ عطا ءَ ارس“ ءُُ ”استار“ ءِ میان ءَ شوہازاتگ اردو والاھانی گورا ہم اے ”تصور“ نہ گواھیت۔

عطا ہر وہد نوک ءَ چہ نوکتریں تراکیب، چہر ءُُ شبین ءِ شوہازء َ ازم ءُُ فن ءِ بے کچ ءُُ کساسیں زر ءَ اوژناگ کنت ءُُ گوہر قیمتی ئیں مُروارداں در گیجیت ءُُُ کاریت، عطا ءِ نوک دوستی ءِ ہمے مئیل ءَ بلوچی لبزانک ءَ را انچیں گراں قدریں تخلیقی مڈی داتگ کہ بے شک بلوچی لبزانک پہ ایشاں پہر بندیت، چہر ءُُ ترکیباں ابید عطا ءَ باز جوانیں شبین ہم بلوچی شاعری ءَ را داتگ کہ وتی مٹ انت۔ ہمے رنگءَ کوہنیں شبینانی تہا نوکیں معنوئی 

شائیگانی ہم چہ وتی از م ءِ کمالءَ پیداک کتگ مثلاً:

گرانی ءِ سبزیں کہیر 

سبزئے ءُُ سیہ تاک نہ بئے!

تو چو من ایوک ئے۔۔۔۔

ماہ ءِ سرا رستگ کہیر 

سبزیں کہیر!

سبز اَنت ءُُ سیہ تاک نہ بیت 

چو ایوکی ءَ تلوسیت جہل ءِ زمین نندانی عمرین مدتانی گلہ اِنت 

سبزیں کہیر!

باگیں بہشتانی زھیر 

زندءِ جلیں گرانی ءِ ارواہ ءِ سوچوکیں لوار 

لعلیں سدوؔ ءِ ترانگ ءِ جنّت زِبہریں چِلّگ اِنت“

گرانی ءِ کہیر کہ ماں بلوچی لبزانک ءَ کیا ءُُ سدو ءِ مہرءِ سَر لکّیں چیدگ اِنت۔ عطا ءَ گوں چوں براہداری ءُُ ازمی چابکدستی ءَ گوں کُل انسانی مہر ءُُ وفا ءِ ہوریں شبین ءِ دروشم ءَ رتکگ ءُُ کوہنیں سمبل(symbol) ے ءَ را نوکیں شبین ے ءِ گوناپ ءَ داتگ۔

عطا ءُُ موجری:

عطا ءِ شاعری ءِ سر ا آئیءِ نگدکارانی مستریں ایرادے ہمیش انت کہ آموجری (ابہام) ءِ آماچ اِنت، آہانی گوشگ اِنت چو کہ عطا ءِ فکر گوں آئیءِ ڈکشن (diction)ءَ مانگیشتگ پمیشا وانوک آئیءِ شعراں در برت نہ کن انت۔ تاں حدے موجری ءِ ھبر اِنت تہ درستاں پیش مارا اے زانگ لوٹیت کہ موجری دو گونگیں بنت۔ بزاں سماہی موجری (شعوری ابہام) ءُُ بے سماہی موجری (غیرشعوری ابہام)سماہی موجری بے شک روایتی شاعری ءِ رنگ ءَ رسگ ءَ در برگ نہ بیت۔ بلے آئیءِ تہا لبز ءُُ معنا ءِ سر زاہری (معروضی) سرشون ءُُ وابستگی موجود بنت کہ ہمیشانی بنیاد ءَ شاعر وتی درنگاز ءَ بے سماہی موجری شاعر ءِ گوں لبزاں مانگیشتگ ءُُ آئیءِ ذہنی گڈءُُ منجانی سبب ءَ ودی بیت کہ شاعر ءِ رسانک (ابلاغ) ءَ گُنگ کنت کہ چوشیں موجری ءَ ”عجز“ ہم گوشنت، بلے عطا ءِ ڈکشن ءِ امیجز سر زاھری (معروضی) انت ءُُ آئیءِ موجری سماہی ءُُ ازمگری موجری اِت۔ عطا ہچبر لبزاں پہ دیم معنا نہ دنت۔ بلکیں پرے کارءَ آ مزن چار ءُُ بیچار، علمیءُُ لسانی ریس ءُُ پریس، پٹ ءُُ پول ءِ مزن زحمت کشیں عمل ے ءَ چے گوزگ ءَ پد نی پہ لبزے ءَ معنا ے در کشّیت چوکہ: 

”جمراں گند کہ پہ ارسی ئیں چماں کنداں 

جیہراں گند کہ پہ گر یہگیں دل زرشاناں 

گِند کوشاں کہ پہ آ ہ سر د، پہ اپار، پہ زار 

رنگی ئیں درین ءَ پہ رازاں دل ءِ درشاناں“

ہر چند کہ جمرانی گریوگ ءُُ کندگ نوکیں ءُُ غیر روایتی مثال انت بلے لبز ءُُ معنا ءِ منطقی سر شوناں (حوالہاں) سرجم ءُُ بروبریں مثال انت کہ ارس ترمپانی ءُُ کندگ گرداں گوں نزیکی دارنت ءُُ ہمے ریاعت ءَ شاعرء َ اے نوکیں مثال جوڑ کتگ انت۔ ہمے رنگءَ کوشانی سارتیں کشگ ”آہ سرد“ ءُُ اُپّار ءِ مثال ءَ پیش کنگ بیتگ کہ اے درست نوکیں مثال انت بلے بے ربط ءُُ وسریں مثال ہچبر نہ اَنت ءُُ ایشانی جوڑینگ ءَ شاعر ءِ جہد ءُُ آئیءِ لبز ءُُ معناءِ شہ زانتی ءِ شون رسیت۔

یا 

”آس دوزخ نہ اِنت کہ ھزینتوں برانز

ھما محرم کہ کشاران ءَ پتاریت، آپ اِنت 

ہر چند اے جتک ءِ تہا عطا بس ہمے ھبرءَ کنت کہ ”وتی دوست جندءِ دژمن انت“ بلے نی اگاں وانوک اے شعرءِ تہا ”محرم“ ”کشاراں“ ءُُ ”آپ“ ءَ سرپد نہ بیت تہ ایشی ءِ معنا ہچبر اے نہ اِنت کہ عطا ءِ شعر ءِ تہا موجری است۔ بُندرءَ ھبر سر پد ئیگ انت ءُُ سماہی موجری فکر ءُُ بیچار لوٹیت ءُُ آئیءَ چے پدَنی وانوک سر پد بیت کنت کہ شاعرءَ چے گوشتگ؟

عطا اے ھبرءَ شری ءَ سرپد اِنت کہ زبان سما (شعور) ءِ سر زاہریں (معروضی) دروشم اِنت ءُُ سما زبان ءِ اندری راستی ءِ نام اِنت۔ پمیشا آئیءِ شعری زبان گوں وتی سر زاہریں (معروضی) سر شوناں یک پیلہیں رسانکیں (ابلاغی) زبان اِت۔ آ نگدکار کہ عطا ءِ نوکیں درنگاز ءُُ آئیءِ تخلیقی تخیلانی ”نقطہاں  بہہ ءُُ بکڑ انت ءُُ آئیءِ لبز ءُُ معنا ءِ ازمی ءُُ علمی ”پیچیدگیاں سرپد نہ بنت تہ پریشی ءَ عطا ءِ میار چی اِنت؟ اے نگد کار کہ موجری ءِ ھبرءَ کن اَنت آہاں اے ھبر شری ءَ زانگ لوٹیت کہ اے موجری عطا ءِ شعرانی تہا نہ اِنت آہانی وتی ذہنانی تہا اِنت، اگاں کسے لوٹیت کہ عطاءَ در ببارت،بزانت ءُُ بہ پہیت آئیءِ زبان ءُُ بیان ءِ ازم ءُُ آئیءِ سماہی موجری ءِ ازمی ءُُ تخلیقی نازرکیاں سرپد بہ بیت تہ درستاں پیش وتی جندءَ بہ شوہازیت ءُُ وتی اندرءَ انچیں جوہر پیداک بکنت نئے کہ عطا ءِ تخیلی دنیا ءِ سر بیگ نہ بیتگیں ھبر اِت:

”من گار اے بیگواہیں زندءِ اندرءَ 

تو اچ من ساری وت ءَ شوہاز کن“   

(اے جتک ءِ دومی بند عطا ءِ کتاب ءِ تہا فرق کنت بلے ماہتاکاں ھمے رنگءَ چاپ بوتگ)

گڈی تران:

عطا زند ءِ عاشق انت ءُُ زند ءِ شیدا اِنت، آئی مہذب انسانیت انت، آئی فکر، آئیء ِلیکہ، آئی فلسفہ انسان ءُُ انسانیت ءُُ زندگی اِنت، عطا شاعری ءَ چریشی ءَ ابید ما کجام ہم حدے ءَ پاد بن کت نہ کنیں ءُُ چہ ایشیءَ کمتریں یا محدودیں لیبل(lable)ے ہم ما آئیءِ شاعری ءِ سر ا جت نہ کنیں،اے عطا ءِ فکری بالغی ءُُ ہمائیءِ شائیگانی انت کہ آ انسانیت ءِ وطن کلیں روِزمینءَ لیکیت بلے مارا اے ہم دلگوش کنگ لوٹیت کہ آ ایش ءِ واستہ”بولان“ سرلکیں شبین کارمرز کنت، کل انسانی مہر ءُُ وفا ءِ نام ءَ گریت تہ چہ گُرانی ءِ کہیر ءَ ہچبر پراموش نہ بیت۔اے رنگ ءَ آئیءِ فکری سرجمی ءِ سفرءَ ”پچ“ ءُُ کلانی“میان ءَ مزن شائیگانیں شیر ءُُ شکری جاہ کیت، عطا ءِ گورا زند ءِ ناسرجمی ءِ ”شدت احساس“ سک ترند انت ءُُ ہمیش آئیءِ اندری مارگ ءُُ ناھندانی مستریں سکین کار اِنت ہم ءُُ ہمے احساس ءَ آئیءَ را محدود بیگءَ نئشتگ ءُُ پمیشا آئیءَ وتی ہر رنگیں فکری یا اندری تعصباں چے ازم ءَ را دیم ءَ تر لیک اتگ ءُُ وتی تخلیقی تخیل، سماہی موجری، پُر حکمتیں شعری تجربہ، توانائیں ڈکشن (diction)ءُُ وتی درنگاز ءِ تب ءِ زیبائیءُُ ءُُ ازم ءِ چابکدستی ءَ گوں نئے ایوک ءَ بلوچی لبزانک ءَ را نمیرانیں ازمی مڈی داتگ بلکیں زندءِ تہا نوکیں ہمسنگی، نوکیں معنوئی تعلقءُُ سیادی شوہازتگ ءُُ ہمیش عطا ءِ شاعری ءِ عظمت انت ہم۔

”پکراں منی ءَ اے عطا سر پہ بشارت کشتہ 

جی مہ لقا ئیں گل پَری، جی سمی ءُُ جی سومری“

٭٭٭٭

 اے نبشتانک ماہتاک بلوچی ءِ جون1997ءِ عطا نمبر ءَ چہ زورگ بوتھ ءُ چہ ماہتاک بلوچی  ءِ منتءَ چہ  "ریگزار" ءِ ویب تاک ءِ تہا شنگ کنگ بوہگءَ اِنت